Sur la synsystématique des Rosmarinetea officinalis ouest-méditerranéens

Title

On the synsystematics of West Mediterranean Rosmarinetea officinalis

Résumé

Sur la base d’un grand tableau synthétique déduit de 26 tableaux d’alliance, l’auteur propose une synthèse de la classe des Rosmarinetea officinalis ouest- à centre-méditerranéens, avec cinq ordres, et précise le passage de celle-ci aux Cisto-Micromerietea julianae centre- à est-méditerranéens. Une sous-alliance et quatre alliances sont nouvellement définies ou validées.

Abstract

Based on a large synthetic table deduced from 26 alliance tables, the author reviews the declination of the west- to center-Mediterranean class of Rosmarinetea officinalis, with five orders, and specifies the passage from this one to center- to east-Mediterranean Cisto-Micromerietea julianae. One sub-alliance and four alliances are newly defined or validated.

1. Introduction

En France, l’automne 2014 voyait l’édition de Flora Gallica (Tison & de Foucault, 2014), une flore moderne très attendue par les botanistes francophones européens. Une seconde édition est programmée par les deux mêmes auteurs et la société Biotope, sous l’égide de la Société botanique de France. À part les inévitables mises à jour taxonomiques et nomenclaturales de la flore française, il a été proposé d’ajouter à cette nouvelle édition les affinités phytosociologiques des taxons, du moins un maximum d’entre eux, comme le firent en leur temps, entre autres, Guinochet (in Guinochet & de Vilmorin, 1973-1984, Flore de France), Provost (1998, Flore vasculaire de Basse-Normandie). Pour ce faire, le second auteur, responsable de cette nouvelle rubrique à destination des phytosociologues, s’est largement appuyé sur la version étendue du Prodrome des végétations de France (Bioret & Royer, 2009), dans laquelle les déclinaisons synsystématiques sont basées sur des tableaux synthétiques qui permettent alors, en retour, de repérer les affinités phytosociologiques des taxons inclus. Malheureusement, ce programme est loin d’être achevé, plusieurs grandes classes attendant toujours leur synthèse. Pour pallier ce défaut et remplir le programme fixé pour cette deuxième édition, l’auteur a dû réaliser des synthèses de certaines de ces classes (sans bien sûr aller jusqu’aux détails exigés par le Prodrome) afin d’y voir plus clair et de fixer la place des taxons : Onopordetea acanthii (de Foucault, 2019b, annexe), Juncetea maritimi (incl. Asteretea tripolii, synthèse restée inédite), Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae (en cours, en collaboration avec V. Noble). C’est dans le même ordre d’idées que l’auteur propose ici une synthèse des Rosmarinetea officinalis, à une large échelle géographique incluant l’Espagne et l’Italie.

2. Méthodes et conventions

Il s’agit fondamentalement d’une synthèse basée sur une large source bibliographique prenant en compte les tableaux descriptifs des syntaxons ; notamment pour la péninsule Ibérique, la base Sivim a largement été utilisée, quoique non dénuée d’erreurs, en indiquant la date de la consultation. Pour ne pas alourdir les tableaux synthétiques, les thérophytes (qui structurent des individus d’association autonomes en mosaïque avec les individus hémicryptophyto-géophyto-chaméphytiques) et les taxons juvéniles d’arbrisseaux, arbustes et arbres n’ont pas été retenus ; ces derniers sont souvent des caractéristiques du Pruno spinosae-Rubion ulmifolii (classe des Rhamno catharticae-Prunetea spinosae ; de Foucault & Royer, 2016) et des Pistacio lentisci-Rhamnetalia alaterni, et peuvent être utilisés pour préciser la dynamique de la végétation, mais qui interviennent peu dans la synsystématique des garrigues elles-mêmes. Les syntaxons biologiquement hétérogènes seront identifiés par leur nom encadré par des guillemets. Les associations qui ont été utilisées sont rapprochées dans des tableaux représentatifs de leurs alliances de rattachement ; puis, eux-mêmes synthétisés, ceux-ci ont permis de dresser le grand tableau 1 déclinant la classe étudiée ici. Tous ces tableaux sont au format Excel et téléchageables en ligne.

La nomenclature des taxons suit Flora Gallica (Tison & de Foucault, 2014) pour ceux qui sont présents en France et Catalogue of life (www.catalogueoflife.org) pour les autres. Les noms subspécifiques des taxons autonymes sont réduits à leur initiale pour gagner de la place (exemple : Rosmarinus officinalis subsp. o. au lieu de Rosmarinus officinalis subsp. officinalis) ; pour la même raison, dans les tableaux, le signe * remplace ‘subsp.’ ou ‘var.’. Compte tenu de la grande diversité des publications utilisées, certains taxons n’ont pas toujours été précisés jusqu’à la sous-espèce et seront donc considérés au sens large. Plusieurs Festuca du gr. Ovina plus ou moins caractéristiques d’association ou d’unités supérieures n’ont malheureusement pas été précisées.

Globalement, ce sont plus de 270 syntaxons qui ont été traités et répartis en 38 alliances ou sous-alliances, elles-mêmes synthétisées pour construire le grand tableau synthétique 1. Pour préciser le passage aux Cisto-Micromerietea julianae, 90 syntaxons ont été ajoutés répartis en onze alliances ou sous-alliances (sauf colonne H non nommée).

Abréviations

all. : alliancia (alliance) nom. : nomen (nom)
art. : article de l’International Code of Phytosociological Nomenclature (ICPN) ord. : ordo (ordre)
ass. : associatio (association) p. : page
col. : colonne pseudon. : pseudonyme
corresp. syntax. : correspondance syntaxonomique rel. : relevé
Gr. : groupement s.l. : sensu lato
h. t. : hors texte suball. : suballancia (sous-alliance)
illeg. : illegitimum (illégitime) syn. : synonyme
incl. : incluant tab. : tableau
inval. : invalidum (invalide)

3. Les Rosmarinetea officinalis

ROSMARINETEA OFFICINALIS Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Prieto, Loidi & Penas 1991 (Itinera Geobot. 5 : 513), incl. Dactylido hispanicae-Brachypodietea retusi Julve 1993 (Lejeunia, NS, 140 : 57, ‘Dactylo…’art. 41b) nom. inval. et illeg. ; Tableau 1 : colonnes PBr à CEr-c

Typus classis : Rosmarinetalia officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143).

Garrigues ouest-à centre-méditerranéennes neutrophiles à basiphiles, se développant sur des sols jeunes ou érodés, xérophiles, riches en chaméphytes, notamment des Lamiaceae (genres Lavandula, Micromeria, Phlomis, Rosmarinus, Salvia, Satureja, Sideritis, Teucrium, Thymus), des Helianthemum, Helichrysum, Santolina… On peut considérer que la classe est caractérisée par Rosmarinus officinalis subsp. o., Sedum sediforme, Brachypodium retusum, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Helictochloa bromoides subsp. b. ; d’autres taxons traversant au moins deux des cinq ordres retenus ici peuvent aussi être considérés comme tels : Fumana ericoides, Polygala rupestris, Teucrium capitatum subsp. c., Atractylis humilis, Mercurialis tomentosa (photo 1), Helianthemum violaceum (ces cinq derniers taxons manquant dans les Helichrysetalia stoechadis) ; voir une liste plus complète dans le tableau 1.

Photo 1. Mercurialis tomentosa ; © B. de Foucault.

On voit que cette classe est assez bien séparée des Festuco valesiacae-Brometea erecti (seuls Bromopsis erecta subsp. e. et Eryngium campestre y ont une présence notable), des Sedo albi-Scleranthetea biennis (Sedum album et S. acre y sont rarissimes), des Dittrichietea viscosae récemment décrits (de Foucault & Jasprica, 2019 ; Dittrichia viscosa subsp. v., Euphorbia serrata, Centaurea aspera subsp. a., Foeniculum vulgare s.l., Oloptum miliaceum, Salvia verbenaca subsp. v. et Scabiosa atropurpurea y sont très disséminés ; Brachypodium phoenicoides est toutefois significativement présent dans l’HelianthemoAphyllanthion monspeliensis et le Serratulo estremadurensis-Thymenion sylvestris). Quant aux taxons caractérisant les Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae, Macrochloa tenacissima subsp. t. (= Stipa t.) peut être représenté dans quelques unités des Rosmarinetea : Sideritidion bourgeanae, Xero-Aphyllanthenion monspeliensis, Saturejo-Coridothymion capitati et, avec Lygeum spartum, Gypsophiletalia struthii ; mais les Poaceae Andropogonae si caractéristiques des Lygeo-Stipetea manquent ici ; on peut donc estimer que ce lien entre les deux classes correspond à des transitions écologico-chorologiques.

Globalement, la partie Rosmarinetea du tableau 1 est structurée en cinq ordres, deux des ordres ibériques classiques n’étant pas retenus ici, les Convolvuletalia boissieri et les Anthyllidetalia terniflorae inclus respectivement dans les Erinaceetalia anthyllidis et les Gypsophiletalia struthii. Dans la liste syntaxonomique, la synonymie n’a pas toujours rappelée, surtout pour les unités ibériques ; on pourra se reporter à la checklist de Rivas-Martínez et al. (2001).

À partir de la Méditerranée centrale et vers les régions plus orientales, cette classe est relayée par les Cisto cretici-Micromerietea julianae (Oberdorfer, 1954 ; Horvat et al., 1974 ; Barbero & Quézel, 1989 ; Brullo & Guarino, 2000). On ne suivra pas Mucina et al. (2016) ni Škvorc et al. (2017) qui ne considèrent finalement qu’une seule grande classe pour tout cet ensemble méditerranéen ; en outre, notre tableau synthétique 1 ne confirme pas la répartition des alliances telle qu’elle est donnée par ces mêmes auteurs, qui ne se sont pas basés sur de tels outils.

Une réflexion préalable doit aussi évoquer le problème de la végétation à « macrochaméphytes » (= « magnochaméphytaie » chez Julve et Bouteloup, 2018). En effet, dans les garrigues synthétisées ici, mais aussi dans les maquis acidiphiles (voir par exemple le Cistetum monspeliensis ; Julve & Bouteloup, 2018), il existe souvent des végétaux intermédiaires entre chaméphytes typiques et nanophanérophytes : Erica multiflora, Cneorum tricoccon, des Cistus, Globularia alypum, Coronilla juncea, Jasminum fruticans, Teucrium fruticans, Genista scorpius… ; de telles végétations ont été antérieurement évoquées par Julve et de Foucault (2002, Lavandulo latifoliae-Genistetum scorpii), puis de Foucault (2016, 2017, 2018, 2019a, 2019b) ; dans sa publication de 2019a, ce dernier a déjà discuté de leur individualisation et décrit en particulier le Cisto albidi-Genistetum scorpii. On peut encore en rapprocher l’Amelanchiero ovalis-Ericetum multiflorae Géhu et al. 1992 (Géhu et al., 1992), le Rosmarino officinalis-Juniperetum oxycedri Noble & Baret 2020 (Noblet & Baret, 2020), l’Helianthemo syriaci-Ericetum multiflorae Molin. 1934 (Molinier, 1934 ; Noble & Baret, 2020). Mais il n’a pas toujours été possible d’interpréter la structure verticale de certains syntaxons dénommés à partir de tels taxons.

O.1. Rosmarinetalia officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143)

[syn. : Brachypodietalia retusi Julve 1993 (Lejeunia, NS, 140 : 57) nom. inval. et illeg.] ; tableau 1 : colonnes PBr à MCc

Typus ordinis : Rosmarinion officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143).

Garrigues à Fumana procumbens, Viola arborescens, Helichrysum stoechas subsp. s. Phagnalon saxatile, Thymus vulgaris subsp. v., Sideritis hirsuta, Thesium humifusum subsp. h., Cistus monspeliensis, Scorzonera hispanica subsp. crispatula, Festuca inops, Euphorbia flavicoma subsp. mariolensis (photo 2), Bupleurum rigidum subsp. r., Coris monspeliensis, Globularia gr. vulgaris, Lavandula latifolia, Bupleurum fruticescens subsp. f., Convolvulus cantabrica, C. lanuginosus, Galatella sedifolia s.l., Stipa offneri, Rhaponticum coniferum subsp. c., Trinia glauca subsp. g., Lotus dorycnium, Argyrolobium zanonii, Hippocrepis scorpioides, Helianthemum apenninum subsp. a., Lithodora fruticosa (photo 3), Asperula aristata s.l., Genista scorpius

Photo 2. Euphorbia flavicoma subsp. mariolensis ; © B. de Foucault
Photo 3. Lithodora fruticosa ; © B. de Foucault

Alliance PBr. Phlomido lychnitidis-Brachypodion retusi G. Mateo 1983 (Monogr. ICONA 31 non consulté) ; tableau 1 : colonne PBr, tableau 2

[syn. : Thero-Brachypodion retusi Braun-Blanq. 1925 (Veröff. Ber. Geobot. Inst. E.T.H. Stiftung Rübel 3 : 319) p. p.]

Typus allianciae : Phlomido lychnitidis-Brachypodietum retusi Braun-Blanq. 1925 (Veröff. Ber. Geobot. Inst. E.T.H. Stiftung Rübel 3 : 305).

Pelouses xérophiles sur sols squelettiques (photo 4) à Phlomis lychnitis, Helianthemum hirtum, Centaurea paniculata s.l., Ruta angustifolia, Convolvulus lineatus, Iris lutescens subsp. l. Cette alliance a parfois été rattachée aux Thero-Brachypodietea retusi, classe éminemment hétérogène au plan biologique, et aux Lygeo-Stipetea tenacissimae, classe notamment caractérisée par les hautes Poaceae Andropogonae absentes ici.

PBr1. Pilosello capitatae-Brachypodietum retusi Alcaraz, P. Sánchez, de la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Sivim, consulté le 01/11/2019)

Photo 4. Un représentant audois du Phlomido lychnitidis-Brachypodion retusi ; Phlomis lychnitis au second plan, Euphorbia nicaeensis au premier ; © B. de Foucault.

PBr2. Phlomido lychnitidis-Brachypodietum retusi Braun-Blanq. 1924 franco-méditerranéen et nord-est-ibérique ; a – race du Languedoc (Braun-Blanquet et al., 1952 : 149… : syntaxon a) ; b – race de Provence occidentale (Ibid. : 149… : syntaxon b) ; c – race d’Espagne (Sivim, consulté le 4 décembre 2019) ; s’il y avait eu quelques taxons significativement et positivement différentiels, cette dernière race, quelque peu appauvrie, aurait pu être élevée au rang d’association.

PBr3. Ruto angustifoliae-Brachypodietum ramosi Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Sivim, consulté le 01/11/2019).

PBr4. « Scillo obtusifoliae-Erodietum sanguinis-christi Braun-Blanq., Font Quer, G. Braun-Blanq., Frey, Jansen & Moor 1936 » (Sivim, consulté le 01/11/2019) ; biologiquement hétérogène, la composante vivace de cette association ibérique peut être isolée sous le nom de Prosperoni obtusifolii-Brachypodietum retusi (Braun-Blanq., Font Quer, G. Braun-Blanq., Frey, Jansen & Moor 1936) ass. nov. hoc loco, typus nominis hoc loco : composante vivace du relevé in Braun-Blanquet et al. (1935, Cavanillesia VII : 95) ; combinaison floristique caractéristique : Prospero obtusifolium, Charybdis maritima, Brachypodium retusum, Heteropogon contortus, Thymus vulgaris subsp. v., Iris lutescens subsp. l., Anacamptis fragrans.

PBr5. Teucrio pseudochamaepityos-Brachypodietum ramosi O. Bolòs 1957 (Sivim, consulté le 01/11/2019).

PBr6. « Trifolio (scabri)-Brachypodietum ramosi A. Bolòs, O. Bolòs & Braun-Blanq. in O. Bolòs 1956 » (Sivim, consulté le 01/11/2019).

PBr7. Festuco hystricis-Avenetum filifoliae O. Bolòs 1967 (Bacchetta et al., 2005, tab. 2 : col. 32).

PBr8. Asphodeletum ayardii Molin. & Tallon corr. Noble in Noble & Baret 2020 (Noble & Baret, 2020, tab. 22 : col. 4) ; syn. : Asphodeletum fistulosi Molin. & Tallon 1950.

PBr9. « Onobrychido-Barbuletum gracilis Braun-Blanq. ex Braun-Blanq., Roussine & Nègre 1952 » (Braun-Blanquet et al., 1952 : 155).

PBr10. « Convolvulo-Ononidetum pubescentis Braun-Blanq. ex Braun-Blanq., Roussine & Nègre 1952 » (Braun-Blanquet et al., 1952 : 164).

PBr11. Cheilantho marantae-Diplachnetum serotinae euphorbietosum spinosae (Loisel, 1970, tab. 2 : rel. 13 à 20). Globalement, cette association provençale paraît floristiquement hétérogène : nous avons proposé de placer la variation type, riches en Poaceae Andropogonae, dans les Lygeo-Stipetea tenacissimae (de Foucault & Noble, à paraître).

Julve (1993) place aussi dans cette alliance le Brachypodio ramosi-Feruletum glaucae, association languedocienne décrite par Sutter (1977). L’examen du tableau de cet auteur montre pourtant de bien faibles affinités synsystématiques avec les Rosmarinetea officinalis. À défaut d’une meilleure place, on peut conserver cette position. À noter une association throphytique associée à Fumaria capreolata, Lathyrus oleraceus subsp. biflorus, Campanula erinus, Valantia muralis, Centranthus calcitrapa, Mercurialis huetii, Theligonum cynocrambe… qui évoque un ourlet thérophytique vernal de corniche relevant du Valantio-Galion muralis (classe des Cardaminetea hirsutae).

 

Alliance HAm. Helianthemo italici-Aphyllanthion monspeliensis Díez-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998 (Itinera Geobot. 11 : 340) ; tableau 1 : colonnes HAm-a et HAm-b, tableau 3

[syn. : Aphyllanthion Braun-Blanq. 1931 (Comm. SIGMA 9 : 40) nom. inval. (art. 2b, 8) ; pseudon. : Aphyllanthion Braun-Blanq. in Braun-Blanq., Roussine & Nègre 1952 (Les groupements végétaux de la France méditerranéenne : 184), non Braun-Blanq. & Pawł. 1931 (Rev. Bot. Appl. Agric. Trop. 119 : 537)]

Typus allianciae : Aphyllantho monspeliensisLeontodontetum villarsii Braun-Blanq. ex G. Braun-Blanq. 1936 (Comm. SIGMA 48 : 9), désigné par les auteurs de l’alliance (1998, Itinera Geobot. 11 : 340).

Garrigues développées sur substrats plus ou moins argileux à marneux, caractérisées ou différenciées par Aphyllanthes monspeliensis (taxon caractéristique de classe, quoique manquant dans les Helichrysetalia italici, trouvant son optimum dans cette alliance), Pilosella officinarum, Brachypodium phoenicoides, Coronilla minima subsp. m., Onobrychis supina, Teucrium polium subsp. p., T. chamaedrys, Catananche caerulea, Bromopsis erecta subsp. e., Potentilla verna, Linum suffruticosum s.l., L. narbonense, L. viscosum, Carex humilis, Astragalus monspessulanus subsp. m. Asperula cynanchica, Satureja montana subsp. m., Bothriochloa ischaemum, Lotus corniculatus subsp. delortii, Prunella laciniata, P. hyssopifolia. On remarque que cette unité est celle qui relie au mieux les Rosmarinetea officinalis aux Festuco valesiacae-Brometea erecti ; d’ailleurs Julve (1993) la range dans cette dernière classe, mais pas Royer et Ferrez (2020). Deux groupes d’associations à valeur de sous alliance.

 

Sous-alliance HAm-a. Helianthemo italiciAphyllanthenion monspeliensis incluant le type de l’alliance

Cœur de l’alliance ; garrigues différenciées par Ononis minutissima, Leontodon hirtus, L. tuberosus, Seseli montanum subsp. m., Thymus embergeri, Staehelina dubia, Helianthemum canum, Thesium humifusum subsp. divaricatum, Carlina hispanica subsp. h., Fumana ericifolia, Teucrium montanum, Euphorbia nicaeensis, Scabiosa triandra, Knautia collina, Echinops ritro, Poterium sanguisorba subsp. balearica, Dianthus godronianus, Galium corrudifolium, Genista hispanica subsp. h., Lavandula angustifolia subsp. a., Inula montana, Linum tenuifolium, Stachys recta subsp. r., Cistus albidus, Artemisia alba, Reichardia picroides.

HAm1. Onobrychidetum supinae G. Braun-Blanq. 1936 (Braun-Blanquet et al., 1952 : 189).

HAm2. Aphyllantho monspeliensisLeontodontetum villarsii Braun-Blanq. ex G. Braun-Blanq. 1936 (Ibid. : 185).

HAm3. Astragalo monspessulani-Linetum narbonensis O. Bolòs 1976 (de Bolòs, 1976, tab. 2).

HAm4. Thymo vulgaris-Globularietum cordifoliae O. Bolòs 1954 (de Bolòs, 1954, tab. V).

HAm5. Aphyllantho monspeliensisPlantaginetum mediae A. Bolòs & O. Bolòs in A. Bolòs 1950 (de Bolòs, 1956, tab. XXXII).

HAm6. Dorycnio pentaphylli-Aphyllanthetum monspeliensis Lapraz 1982 (Lapraz, 1982, tab. p. 411 : B).

HAm7. Inulo montanae-Aphyllanthetum monspeliensis Lapraz 1982 (Ibid., tab. p. 411 : C).

HAm8. Fumano thymifoliae-Rosmarinetum officinalis Lapraz 1973 (Lapraz, 1973, tab. p. 60), transition entre Helianthemo-Aphyllanthion monspeliensis et Rosmarinion officinalis.

HAm9. Argyrolobio zanonii-Aphyllanthetum monspeliensis (Vanden Berghen 1963) Gaultier 1989 nom. ined. (Gaultier, 1989, tab. II ; syn. : Aphyllanthetum septentrionale Vanden Berghen 1963).

HAm10. Lavandulo angustifoliae-Astragaletum purpurei Molin. 1935 (Braun-Blanquet et al., 1952 : 191).

HAm11. Aphyllantho monspeliensis-Genistetum hispanicae Archiloque et al. 1970 (Noble & Baret, 2020, tab. 33 : col. 7).

Photo 5. Vue du Koelerio macranthae-Thymetum vulgaris ; on reconnaît Thymus vulgaris, Fumana ericifolia, Lavandula latifolia, Helianthemum apenninum ; © B. de Foucault.

HAm12. Koelerio macranthae-Thymetum vulgaris B. Foucault 2019 (de Foucault, 2019a, tab. 7 ; photo 5).

 

Sous-alliance HAm-b. Lavandulo pyrenaicaeAphyllanthenion monspeliensis suball. nov. hoc loco

Typus nominis hoc loco : Aphyllantho (monspeliensis)-Lavanduletum pyrenaicae O. Bolòs 1961 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 18 : 247).

Garrigues surtout pyrénéennes, différenciées par Helictochloa pratensis subsp. iberica, Scabiosa columbaria, Thesium humifusum subsp. h., Santolina gr. chamaecyparissus (S. benthamianus ?), Lavandula angustifolia subsp. pyrenaica, Jasonia tuberosa, Sideritis hirsuta, Stipa iberica, Teucrium pyrenaicum.

HAm13. Aphyllantho (monspeliensis)-Lavanduletum pyrenaicae O. Bolòs 1961 (Sivim, consulté le 19/11/2019).

HAm14. Brachypodio phoenicoidis-Aphyllanthetum monspeliensis O. Bolòs 1956 (Sivim, consulté le 19/11/2019).

HAm15. Teucrio aragonensis-Thymetum fontqueri O. Bolòs (1961) 1967 corr. 1977 (Sivim, consulté le 21/11/2019).

HAm16. Thymelaeo ruizii-Aphyllanthetum monspeliensis Braun-Blanq. & P. Monts. in Braun-Blanq. 1966 (Sivim, consulté le 21/11/2019).

HAm17. Onobrychido saxatilis-Stipetum ibericae X. Font 1993 (Sivim, consulté le 21/11/2019) ; absence d’Aphyllanthes monspeliensis.

HAm18. Ononido pyrenaicae-Santolinetum benthamianae O. Bolòs 1977 (Sivim, consulté le 21/11/2019).

 

Alliance Ro. Rosmarinion officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143) ; tableau 1 : colonnes Ro-a à Ro-c, tableau 4

[syn. : Rosmarino-Ericion Braun-Blanq. 1931 (Comm. SIGMA 9 : 40) nom. inval. (art. 2b, 8)]

Typus allianciae : Rosmarino officinalis-Lithospermetum fruticosi Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143), lectotype désigné par Díez-Garretas et al. (1998, Itinera Geobot. 11 : 319).

Garrigues plus xérophiles que celles de l’alliance précédente, souvent sur substrats rocailleux plus ou moins squelettiques, caractérisées ou différenciées par Erica multiflora (photo 6), Globularia alypum, Anthyllis cytisoides, Cistus clusii (absent de France). Trois sous-alliances bien confirmées par les tableaux 1 et 4.

 

Sous-alliance Ro-a. Teucrio latifolii-Thymenion piperellae Stübing, Peris & Costa 1989 (Phytocoenologia 17 (1) : 35).

Typus suballianciae : Helianthemo mollis-Thymetum piperellae Rivas Goday 1958 (Anales Real Acad. Farmacia 24 (3) : 209-210) désigné par les auteurs de la sous-alliance.

Photo 6. Erica multiflora ; © B. de Foucault

Non représentée en France, différenciée par Ulex parviflorus subsp. p., Thymus piperella, Th. vulgaris subsp. aestivus, Teucrium pseudochamaepitys, T. homotrichum, T. capitatum subsp. gracillimum, T. edetanum, Helianthemum marifolium, Fumana laevipes, Anthyllis onobrychioides, Sideritis tragoriganum.

Ro1. Teucrio edetani-Anthyllidetum terniflorae M.B. Crespo 1999 (Crespo, 1999, tab. 1).

Ro2. Erico multiflorae-Lavanduletum dentatae O. Bolòs 1957 (de Bolòs, 1957 : 583).

Ro3. Erico multiflorae-Saturejetum fontanesii Rivas Goday 1968 (Rivas Goday, 1968, tab. 5 : rel. 6 et 7).

Ro4. Genisto hispanicae-Anthyllidetum onobrychioidis M.J. Costa, Peris & Figuerola 1983 (Costa et al., 1983, tab. 5).

Ro5. Sideritido chamaedryfoliae-Teucrietum dunensis de la Torre & Alcaraz 1994 (de la Torre & Alcaraz, 1994, tab. 3).

Ro6. Teucrio homotrichi-Ulicetum parviflori Alcaraz & De la Torre 1988 corr. Rivas-Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Alcaraz & de la Torre, 1988, tab 2).

Ro7. Carici humilis-Ericetum terminalis O. Bolòs ex Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 9 décembre 2019).

Ro8. Centaureo rouyi-Cistetum albidi Costa & Pérez-Badia ex Pérez-Badia 1999 (Sivim, consulté le 9 décembre 2019).

Ro9. Thymo piperellae-Helianthemetum marifolii Rivas Goday 1958 corr. Díez-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998 (Sivim, consulté le 9 décembre 2019).

 

Sous-alliance Ro-b. Rosmarinenion officinalis

Cœur de l’alliance, seule sous-alliance présente en France, incluant le type de l’alliance, faiblement différenciée en dehors de Teucrium capitatum subsp. majoricum, absent de France.

Ro10. Rosmarino officinalis-Lithospermetum fruticosi Braun-Blanq. ex Molin. 1934 (Sivim, consulté le 4 décembre 2019).

Ro11. Anthyllido cytisoidis-Cistetum clusii Braun-Blanq., Font Quer, G. Braun-Blanq., Frey, Jansen, & Moor 1936 corr. O. Bolòs 1967 (Braun-Blanquet et al., 1935 : 92).

Ro12. Anthyllido cytisoidis-Teucrietum majorici O. Bolòs & Molin. 1958 (de Bolòs & Molinier, 1958, tab. 5).

Ro13. Convolvuletum lanuginosi Braun-Blanq. ex O. Bolòs 1967 (Braun-Blanquet et al., 1952 : 201).

Ro14. Cytiso fontanesii-Genistetum dorycnifoliae Rivas Mart., Costa & Loidi 1992 (Rivas-Martínez et al., 1992, tab. 11).

Ro15. Teucrio piifonti-Coridothymetum capitati Rivas Mart., Costa & Loidi 1992 (Rivas-Martínez et al., 1992, tab. 10).

Ro16. Erico multiflorae-Passerinetum tinctoriae Braun-Blanq., Font Quer, G. Braun-Blanq., Frey, Jansen, & Moor 1936 (Braun-Blanquet et al., 1935 : 107).

Ro17. Helianthemo marifolii-Linetum suffruticosi Stübing, Peris & Costa 1989 (Sivim, consulté le 9 décembre 2019).

Ro18. Coronillo junceae-Malvetum subovatae Noble & Baret 2020 (Noble & Baret, 2020, tab. 32).

Ro19. Helianthemo syriaci-Ericetum multiflorae Molin. 1934 (Ibid., 2020, tab. 33 : col. 1 et 2).

 

Sous-alliance Ro-c. Halimienion halimifolii Rivas Mart. & Costa in Rivas Mart., M.J. Costa, P. Soriano, Pérez-Badia, Llorens & Roselló 1992 (Itinera Geobot. 6 : 76)

Typus suballianciae : Teucrio belionis-Halimietum halimifolii M.J. Costa & Mansanet 1981 (Anales Jard. Bot. Madrid 37 (2) : 286) désigné par les auteurs de la sous-alliance (1992, Itinera Geobot. 6 : 76).

Sous-alliance strictement ibérique différenciée par Fumana laevis, Cistus halimifolius (= Halimium halimifolium), Helianthemum origanifolium subsp. o., H. caput-felis, Ephedra distachya subsp. d., Artemisia campestris subsp. maritima, Ononis ramosissima, Micromeria microphylla.

Ro20. Helianthemo serrae-Micromerietum microphyllae Llorens & Gil in Rivas Mart., M.J. Costa, P. Soriano, Pérez-Badia, Llorens & Roselló 1992 (Rivas-Martínez et al., 1992, tab. 6).

Ro21. Teucrio belionis-Halimietum halimifolii M.J. Costa & Mansanet 1981 (Costa & Mansanet, 1981, tab. 6).

Ro22. Teucrio dunensis-Helianthemetum capitis-felis Rivas Mart. & M.J. Costa in Rivas Mart., M.J. Costa, P. Soriano, Pérez-Badia, Llorens & Roselló 1992 (Rivas-Martínez et al., 1992, tab. 5).

 

Alliance Sb. Sideritidion bourgeanae Peinado & Martínez-Parras in Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Fl. Veg. Mundi 10 : 228) ; tableau 1 : colonne Sb, tableau 5

Typus allianciae : Anthyllido henonianae-Thymetum antonianae Alcaraz 1984 (Flora y vegetación del NE de Murcia non consulté), corrigé en Anthyllido subsimplicisThymetum antonianae Alcaraz 1984 corr. Alcaraz, P. Sánchez P., de la Torre, Ríos & Alvarez 1991 (Guía Geobotánica de la Excursión de la XI Jornadas de Fitosociología : 70).

Alliance placée initialement dans les Anthyllidetalia terniflorae, ordre inclus ici dans les Gypsophiletalia struthii, que le tableau 1 place nettement dans les Rosmarinetalia officinalis, différenciée par Sideritis bourgeana, Stipa orientalis, Teucrium aureum.

Sb1. Anthyllido cytisoidis-Phlomidetum crinitae Rigual 1972 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

Sb2. Anthyllido lagascanae-Thymetum antoninae Alcaraz 1984 corr. Alcaraz & Delgado 1998 (Esteve & Rigual, 1970 : 142, sub Thymo antoninae-Anthyllidetum sericeae).

Sb3. Thymo funkii-Anthyllidetum onobrychioidis Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

Sb4. Helictotricho filifolii-Stipetum tenacissimae M.J. Costa, Peris & Stübing 1989 (Sivim, consulté le 01/11/2019 ; parfois placé dans le Stipion tenacissimae au sein des Lygeo sparti-Stipetea tenacissimae).

 

Alliance He. Hypericion ericoidis Esteve ex M.J. Costa & Peris 1985 (Lazaroa 6 : 87) ; tableau 1 : colonne He, tableau 6

Typus allianciae : Fumano ericoidis-Hypericetum ericoidis O. Bolòs 1957 (Collect. Bot. (Barcelona) 5 (2) : 578) désigné par les auteurs de l’alliance (1985, Lazaroa 6 : 87).

Garrigues ibériques à Hypericum ericoides, Chiliadenus glutinosus, Teucrium thymifolium, Lapiedra martinezii, Hyparrhenia sinaica, Clinopodium serpyllifolium subsp. fruticosum, Erica terminalis.

He1. Fumano ericoidis-Hypericetum ericoidis O. Bolòs 1957 (de Bolòs, 1957 : 580…).

He2. Helianthemo mollis-Hypericetum ericoidis Roselló 1994 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

He3. Sideritido juryi-Hypericetum ericoidis M.B. Crespo 1999 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

He4. Teucrietum hervieri F. Casas & Molero in F. Casas 1972 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019 ; T. hervieri = T. thymifolium).

He5. Teucrietum parvuli Fern. Casas 1972 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

He6. Thymo piperellae-Hypericetum ericoidis M.J. Costa, Peris & Stübing in M.J. Costa & Peris 1985 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

 

Alliance ABr. Asphodelo ramosi-Brachypodion retusi all. nov. hoc loco ; tableau 1 : colonne ABr, tableau 7

Typus nominis hoc loco : Stipo bromoidis-Astragaletum verrucosi Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Parlatorea VII : 30).

Garrigues de Sardaigne (et de Corse ?) à Asphodelus ramosus subsp. r., Allium subhirsutum subsp. s. Charybdis maritima, Pancratium illyricum, Scorzonera callosa, Carlina gummifera, Trisetum splendens, Sesleria insularis.

ABr1. Dorycnio suffruticosi-Stipetum offneri Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Bacchetta et al. 2005, tab. 1 : rel. 1 à 11).

ABr2. Stipo bromoidis-Astragaletum verrucosi Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Ibid., tab. 1 : rel. 12 à 16).

ABr3. Triseto splendentis-Brachypodietum retusi Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Ibid., tab. 1 : rel. 17 à 26).

ABr4. Ranunculo graminei-Brachypodietum retusi Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Ibid., tab. 1 : rel. 32 à 36).

ABr5. Melico ciliatae-Brachypodietum retusi Bacchetta, Brullo, Giusso del Gado & Guarino 2005 (Ibid., tab. 1 : rel. 37 à 41).

 

Alliance SSl. Sideritido incanae-Salvion lavandulifoliae (Rivas Goday & Rivas Mart. 1969) Izco & A. Molina 1989 (Doc. Phytosoc., NS, XI : 96) ; tableau 1 : colonnes SSl-a à SSl-c, tableau 8

Typus allianciae : Lino differentis-Salvietum lavandulifoliae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 25 : 32) désigné par les auteurs de l’alliance (1988, Doc. Phytosoc., NS, XI : 96).

Garrigues ibériques à Salvia officinalis subsp. lavandulifolia, Santolina chamaecyparissus, Carthamus carduncellus, Teucrium expassum, Sideritis incana (en commun avec les Erinaceetalia anthyllidis). Trois sous-alliances confirmées par les tableaux synthétiques.

 

Sous-alliance SSl-a. Xero-Aphyllanthenion Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 25 : 29) ; tableau 1 : colonne SSl-a

[syn. : Salvienion lavandulifoliae (Rivas Goday & Rivas Mart. 1969) Rivas Mart. 1975 (art. 29)]

Sous-alliance incluant le type de l’alliance, différenciée par Thymus zygis subsp. gracilis, Ononis pusilla subsp. p., Sideritis pungens, Helichrysum italicum subsp. serotinum, Astragalus clusianus.

SSl1. Genisto scorpii-Ononidetum fruticosae Izco in Izco & A. Molina 1989 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019)

SSl2. Lino differentis-Salvietum lavandulifoliae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019) ; syntaxon problématique : dans la colonne synthétique suivie ici, aucun taxon n’a une présence supérieure à II.

SSl3. Paronychio aretioidis-Astragaletum tumidi Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 9).

SSl4. Salvio lavandulifoliae-Genistetum mugronensis M.J. Costa, Peris, Izco & A. Molina in M.J. Costa & Peris 1985 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019).

SSl5. Santolino rosmarinifoliae-Astragaletum boissieri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019).

SSl6. Sideritido linearifoliae-Gypsophiletum hispanicae A. Molina, Loidi & Fern. Gonz. 1993 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019).

SSl7. Salvio lavandulifoliae-Lavanduletum turolensis Rivas Goday & Borja 1961 (Sivim, consulté le 17 décembre 2019).

SSl8. Salvio lavandulifoliae-Linetum appressi Rivas Mart., G. Navarro & A. Molina in G. Navarro 1989 (Sivim, consulté le 17 décembre 2019).

SSl9. Sideritido linearifoliae-Teucrietum expansi Rivas Goday & Borja 1961 (Rivas Goday & Borja Carbonell, 1961, tab. 19).

 

Sous-alliance SSl-b. Sideritido ilicifoliae-Thymenion loscosii Rivas Mart., Cantó, Fern. Gonz. & Sánchez-Mata in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Itinera Geobot. 15 : 205) ; tableau 1 : colonne SSl-b

Typus suballianciae : Sideritido ilicifoliae-Thymetum loscosii O. Bolòs & Molero Brion. in Molero Brion. 1984 (Butll. Inst. Catalana Hist. Nat., Sec. Bot., 51 : 158) désigné par les auteurs de la sous-alliance (2002, Itinera Geobot. 15 : 205).

Différenciée par Sideritis ilicifolia, Thymus loscosii, Cytisus fontanesii.

SSl10. Aphyllantho monspeliensis-Bupleuretum fruticescentis Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Sivim, consulté le 18 décembre 2019).

SSl11. Cytiso fontanesii-Cistetum clusii Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 corr. O. Bolòs 1967 (Sivim, consulté le 18 décembre 2019).

SSl12. Rosmarino officinalis-Linetum suffruticosi Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Sivim, consulté le 18 décembre 2019).

SSl13. Salvio lavandulifoliae-Ononidetum fruticosae Fern. Gonz., Loidi & A. Molina 1986 (Sivim, consulté le 18 décembre 2019).

SSl14. Sideritido spinulosae-Lavanduletum latifoliae A. Molina, Loidi & Fern. Gonz. 1993 (Sivim, consulté le 19 décembre 2019).

SSl15. Sideritido ilicifoliae-Thymetum loscosii O. Bolòs & Molero Brion. in Molero Brion. 1984 (Molero Briones, 1984, tab. IX).

 

Sous-alliance SSl-c. Saturejo gracilis-Erinaceenion anthyllidis Izco & A. Molina 1989 (Doc. Phytosoc., NS, XI : 100, ‘…gracili-Erinaceion’ art. 41b) ; tableau 1 : colonne SSl-c

Typus suballianciae : Saturejo gracilis-Erinaceetum anthyllidis Rivas Goday & Borja 1961 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 19 : 108) corr. Izco & A. Molina 1989 désigné par les auteurs de la sous-alliance (1988, Doc. Phytosoc., NS, XI : 100).

Sous-alliance de transition entre Rosmarinetalia officinalis et Erinaceetalia anthyllidis, différenciée par des taxons caractérisant ceux-ci (Erinacea anthyllis, Festuca hystrix…), ainsi que Centaurea boissieri subsp. pinae, Scabiosa turolensis, Crepis albida subsp. scorzoneroides.

SSl16. Armerio alliaceae-Salvietum mariolensis (O. Bolòs & Rigual in O. Bolòs 1967) Solanas & M.B. Crespo 1998 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019).

SSl17. Genisto hispanicae-Erinaceetum anthyllidis Rivas Goday & Borja 1961 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019).

SSl18. Saturejo gracilis-Erinaceetum anthyllidis Rivas Goday & Borja 1961 corr. Izco & A. Molina 1989 (Sivim, consulté le 17 décembre 2019).

SSl19. Scabioso turolensis-Erinaceetum anthyllidis Rivas Mart. & Alcaraz in Alcaraz 1984 (Sivim, consulté le 17 décembre 2019).

SSl20. Lino appressi-Genistetum rigidissimae Rivas Mart. 1967 corr. G. Navarro 1989 (López, 1976, tab. 6).

SSl21. Centaureo pinae-Astragaletum granatensis A. Molina & Izco 1986 (Sivim, consulté le 16 décembre 2019) ; placé dans la sous-alliance précédente chez Rivas-Martínez et al. (2001).

SSl22. Iberido saxatilis-Erinaceetum anthyllidis Navarro in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Navarro, 1989, tab. 16, sub Iberido ibericae-Erinaceetum anthyllidis).

SSl23. Salvio lavandulifoliae-Erinaceetum anthyllidis M.J. Costa & Peris 1985 (Costa & Peris, 1984, tab. 1).

SSl24. Helianthemo nummularii-Genistetum pseudopilosae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 7).

 

Alliance EUe. Eryngio dilatati-Ulicion erinacei Rothm. ex all. nov. hoc loco ; tableau 1 : colonnes EUe-a et EUe-b, tableau 9

[syn. : Eryngio trifidi-Ulicion erinacei Rothm. 1943 (Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 128 : 66) nom. inval. (art. 17)]

Typus nominis hoc loco : Ulicetum erinacei Rothm. in Rivas Mart., Lousã, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & J.C. Costa 1990 (Itinera Geobot. 3 : 82).

Garrigues ouest-ibériques à Eryngium dilatatum (= E. trifidum), Macrochloa tenacissima subsp. t., Anthyllis vulneraria subsp. maura, Charybdis maritima, Cistus clusii, C. salviifolius ; alliance souvent subordonnée au Micromerio micranthae-Coridothymion capitati, le tableau 1 cependant montrant une forte différenciation entre ces deux unités.

 

Sous-alliance EUe-a. Eryngio dilatati-Ulicenion erinacei ; tableau 1 : colonne EUe-a

Sous-alliance type de l’alliance, notamment caractérisée par Cistus palhinhae.

EUe1. Ulicetum erinacei Rothm. ex Rivas Mart., Lousã, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & J.C. Costa 1990 (Rivas-Martínez et al., 1990, tab. 13), endémique du Cabo São Vicente à l’extrémité sud-ouest du Portugal.

 

Sous-alliance EUe-b. Serratulo estremadurensis-Thymenion sylvestris Capelo, J.C. Costa, Espírito-Santo & Lousã 1993 (Guia geobotanico da Excursao das XIII Jornadas de Fitosociologia : 102) ; tableau 1 : colonne EUe-b

Typus suballianciae : Salvio sclareoidis-Ulicetum densi Rivas Mart., Lousã, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & J.C. Costa ex Capelo, J.C. Costa, Lousã & Neto 1992 (XII Jornadas de Fitosociología, Libro de resúmenes : 44).

EUe2. Salvio sclareoidis-Ulicetum densi Rivas Mart., Lousã, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & J.C. Costa ex Capelo, J.C. Costa, Lousã & Neto 1992 (Sivim, consulté le 15 décembre 2019).

EUe3. Teucrio capitati-Thymetum sylvestris Espírito-Santo & Capelo in Capelo, J.C. Costa, Espírito-Santo & Lousã 1993 (Sivim, consulté le 15 décembre 2019).

 

Alliance MCc. Micromerio micranthae-Coridothymion capitati Rivas Goday & Rivas Mart. in Rivas Goday 1964 (Vegetación y flórula de la cuenca extremeña del Guadiana : 456) ; tableau 1 : colonne MCc, tableau 10

[syn. : Saturejo graecae-Coridothymion capitati Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 25 : 109 ; corresp. syntax. : Saturejo-Coridothymenion capitati (Rivas Goday & Rivas Mart. 1969) Rivas Mart., Fern. Gonz. & Loidi 1999 (Itinera Geobot. 13 : 393)]

Lectotypus nominis hoc loco : Helianthemo bethurici-Saturejetum micranthae Rivas Goday 1964 (Vegetación y flórula de la cuenca extremeña del Guadiana : 458, sub Helianthemo hirti-Saturejetum micranthae).

Alliance très originale pour la péninsule Ibérique car rappelant les Cisto-Micromerietea julianae en principe limités au centre et à l’est des régions méditerranéennes.

MCc1. Asperulo hirsutae-Ulicetum scabri Rivas Mart. ex Díez-Garretas & Asensi 1994 (Sivim, consulté le 11 décembre 2019).

MCc2. Cisto clusii-Ulicetum rivasgodayani Nieto & Cabezudo in Nieto, Cabezudo & Trigo 1989 (Sivim, consulté le 11 décembre 2019).

MCc3. Erico multiflorae-Thymetum longiflori Martínez-Parras & Esteve 1980 (Sivim, consulté le 11 décembre 2019).

MCc4. Genisto equisetiformis-Cytisetum fontanesii Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 11 décembre 2019).

MCc5. Odontito purpureae-Thymetum baetici M. López & Esteve 1978 (Sivim, consulté le 11 décembre 2019).

MCc6. Helianthemo bethurici-Saturejetum micranthae Rivas Goday 1964 corr. Rivas Mart. & Ladero in Rivas Mart. et al. 2011 (Rivas Goday, 1964, tab. 70, en précisant Helianthemum hirtum en H. hirtum subsp. bethuricum).

MCc7. Teucrio lusitanici-Coridothymetum capitati (Rivas Goday & Rivas Mart. 1969) Asensi & Díez-Garretas 1989 (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 28).

MCc8. Thymo lotocephali-Coridothymetum capitati Rivas Mart., Lousã, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & J.C. Costa 1990 (Rivas-Martínez et al., 1990, tab. 14).

MCc9. Ulici baetici-Cistetum clusii Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 corr. Asensi & Díez-Garretas (1987 : 221) (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 31, sub Ulici baetici-Halimietum viscosi).

MCc10. Bupleuro gibraltarici-Ononidetum speciosae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 28/03/2020).

MCc11. Lavandulo stoechadis-Genistetum equisetiformis Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 28/03/2020).

MCc12. Lavandulo dentatae-Genistetum retamoidis Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 28/03/2020).

MCc13. Ulici willkommii-Genistetum speciosae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 29).

MCc14. Coridothymo capitati-Genistetum haenseleri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969. (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 26).

 

O.2. Helichrysetalia italici Biondi & Géhu in Géhu & Biondi 1994 (Braun-Blanquetia 13 : 136) ; tableau 1 : colonnes Ep à DHs

Typus ordinis : Euphorbion pithyusae Biondi & Géhu in Géhu & Biondi 1994 (Braun-Blanquetia 13 : 136) désigné par les auteurs de l’ordre (1994 : 143).

Garrigues littorales plus ou moins primaires des falaises corses et franco-méditerranéennes, à irradiations sud-franco-atlantiques à Helichrysum italicum subsp. i. et subsp. microphyllum, ou H. stoechas subsp. s., avec absence ou grande rareté des taxons caractérisant les garrigues plus continentales des Rosmarinetalia officinalis ; transition vers les Crithmo-Limonietea en Méditerranée et le Crithmo maritimi-Armerion maritimae en Atlantique sud, dont quelques taxons caractéristiques (Daucus carota subsp. drepanensis, Crithmum maritimum, Pallenis maritima surtout) sont différentiels de l’ordre.

 

Alliance Ep. Euphorbion pithyusae Biondi & Géhu in Géhu & Biondi 1994 (Braun-Blanquetia 13 : 136), indiqué « Loto cytisoidis-Helichrysion italici Géhu & Biondi 1984 » in Géhu (1994 : 191) ; tableau 1 : colonne Ep, tableau 11

Typus allianciae : Thymelaeo hirsutae-Helichrysetum italici Molin. 1959 (Bull. Mus. Hist. Nat. Marseille 19) désigné par les auteurs de l’alliance (1994, Braun-Blanquetia 13 : 143), renommé ultérieurement Euphorbio pithyusae-Helichrysetum italici Géhu & Biondi in Géhu 1994 (Colloq. Phytosoc. XXII : 192) car jugé trop complexe.

Végétation des falaises corses à Euphorbia pithyusa (photo 7), Lotus cytisoides, Carlina corymbosa, Helichrysum italicum subsp. i. et subsp. microphyllum, Plantago coronopus subsp. humilis.

Photo 7. Euphorbia pithyusa ; © B. de Foucault.

Ep1. Euphorbio pithyusae-Helichrysetum italici Géhu & Biondi in Géhu 1994 (Géhu & Biondi, 1994, tab. 55).

Ep2. Euphorbio pithyusae-Helichrysetum microphylli Biondi 1992 (Biondi, 1992, tab. 26 ; Géhu & Biondi, 1994, tab 56).

Ep3. Helichryso microphylli-Astragaletum massiliensis Géhu & Biondi 1994 (Géhu et al., 1987, tab. 21 ; Géhu & Biondi, 1994, tab. 57).

Ep4. « Helichryso microphylli-Asteriscetum aquatici Géhu & Biondi 1994 » (Géhu & Biondi, 1994, tab. 58).

Ep5. Diantho longicaulis-Thymelaeetum tartonrairae Géhu & Biondi 1994 (Ibid., tab. 59).

Ep6. Matthiolo incanae-Anthyllidetum cytisoidis Noble & Baret (Noble & Baret, 2020, tab. 10) ; assez marginal au sein de cette alliance.

Ep7. Helichryso italici-Thymelaeetum tatonrairae Bioret, Delbosc & Panaïotis 2017 (Bioret et al., 2017, tab. 3).

Ep8. Loto cytisoidis-Dactylidetum hispanicae Biondi, Filigheddu & Farris 2001 (Ibid., tab. 5).

 

Alliance Hl. Helichrysion litorei Biondi ex Tomaselli & Terzi 2019 (Acta Bot. Croatica 78 (1) : 54) ; tableau 1 : colonne Hl, tableau 12

[syn. : Plantagini-Thymelaeion hirsutae Bartolo & Brullo in Bartolo, Brullo & Signorello 1992 (Colloq. Phytosoc. XIX : 57) nom. inval. (art. 2d, 3g, 3o) ; Helichrysion litorei Biondi 2007 (Fitosociologia 44 (1) : 9) nom. inval.]

Typus allianciae : Senecioni bicoloris-Helichrysetum litorei Biondi in Biondi, Allegrezza, Casavecchia, Galdenzi, Gigante & Pesaresi 2013 (Pl. Biosyst. 147 : 189) désigné par les auteurs de l’alliance (2019, Acta Bot. Croatica 78 (1) : 54).

Pelouses sublittorales  de la péninsule italienne essentiellement à Helichrysum litoreum.

Hl1. Senecioni bicoloris-Helichrysetum litorei Biondi in Biondi, Allegrezza, Casavecchia, Galdenzi, Gigante & Pesaresi 2013 (Bartolo et al., 1992, tab. 14).

Hl2. Agropyro pungentis-Helichrysetum italici Bartolo, Brullo & Signorello 1992 (Ibid., tab. 15).

Hl3. Senecioni cinerariae-Helichrysetum ilitorei Foggi & Grigioni 1999 (Foggi & Grigioni, 1999, tab. 10).

 

Alliance Hb. Hypericion balearici O. Bolòs & Molin. 1958 (Collect. Bot. (Barcelona) 5 (3) : 756) ; tableau 1 : colonne Hb, tableau 13

Typus allianciae : Teucrietum subspinosi O. Bolòs & Molin. 1958 (Collect. Bot. (Barcelona) 5 (3) : 758), lectotype désigné par Díez-Garretas et al. (1998, Itinera Geobot. 11 : 330).

Garrigues sublittorales des Baléares.

Hb1. Arenario bolosii-Euphorbietum maresii Romo 1990 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

Hb2. Astragalo balearici-Teucrietum mari Tébar & Llorens 1995 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

Hb3. Genisto fasciculatae-Thymelaeetum velutinae Tébar & Llorens 1995 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

Hb4. Pastinacetum lucidae O. Bolòs & Molin. 1958 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

Hb5. Santolino magonicae-Astragaletum balearici Gil & Llorens 1995 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

Hb6. Teucrietum subspinosi O. Bolòs & Molin. 1958 (de Bolòs & Molinier, 1958, tab. 7).

Hb7. Loto tetraphylli-Ericetum multiflorae O. Bolòs & Molin. 1958 (Ibid., tab. 6).

 

Alliance DHs. Dactylido hispanicae-Helichrysion stoechadis Géhu & Biondi ex all. nov. hoc loco ; tableau 1 : colonne DHs, tableau 14

[syn. : Dactylido hispanicae-Helichrysion stoechadis Géhu & Biondi in Géhu 1994 (Colloq. Phytosoc. XXII : 191, ‘Dactylo hispanici…’ art. 41b) nom. inval. (art. 2d, 3o, 5)]

Typus nominis hoc loco : Astragalo massiliensis-Plantaginetum subulatae Molin. 1934 (Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille 27, mém. 1 : 143).

Végétation chaméphytique arrière-littorale des côtes franco-méditerranéennes et sud-franco-atlantiques à Helichrysum stoechas subsp. s., Dactylis glomerata subsp. hispanica, Crithmum maritimum, appauvrie en taxons caractérisant l’optimum de la classe, à l’exception du premier des deux groupes d’association.

* Groupe d’associations franco-méditerranéennes (de la Provence aux Albères) à Daucus carota subsp. drepanensis, Lobularia maritima subsp. m., Plantago subulata, Reichardia picroides, Camphorosma monspeliaca subsp. m., rarement Euphorbia pithyusa

DHs1. Armerio praecocis-Helichrysetum stoechadis Géhu, Biondi & Bournique 1992 (Géhu et al., 1992, tab. 6) ; ce syntaxon pose problème dans la mesure où Armeria arenaria subsp. praecox n’est signalé qu’en haute Durance, au-dessus de 700 m d’altitude, par Flora Gallica.

DHs2. Astragalo massiliensis-Plantaginetum subulatae Molin. 1934 (Braun-Blanquet et al., 1952 : 34 ; illustration in de Foucault, 2020 : photo 3).

DHs3. Plantagini subulatae-Dianthetum catalaunici Géhu & Géhu-Franck 1988 (Géhu & Géhu-Franck, 1988, tab. 3).

DHs4. Thymelaeo hirsutae-Plantaginetum subulatae Rioux, Roux & Pignatti 1955 (Rioux et al., 1955, tab. p. 20-21).

* Groupe d’associations sud-franco-atlantiques (du Pays basque à la Charente-Maritime) différenciées par Allium sphaerocephalon subsp. s., Sedum acre, Astragalus monspessulanus subsp. m., Brachypodium rupestre subsp. r. ; fin de la classe vers le Centre-Ouest

DHs5. Leucanthemo crassifolii-Helichrysetum stoechadis Géhu & Géhu-Franck 1980 (Géhu & Franck, 1980, tab. 4).

DHs6. Helichryso stoechadis-Brassicetum oleraceae Lahondère 1986 (Lahondère, 1986, tab. 3).

DHs7. Dactylido hispanicae-Helichrysetum stoechadis Géhu, Géhu-Franck & Scoppola 1984 (Géhu et al., 1984, tab. 3).

 

Ordre 3. Erinaceetalia anthyllidis Quézel 1953 (Mém. Soc. Sci. Nat. Maroc 50 non consulté), incl. Convolvuletalia boissieri Rivas Mart., Pérez-Raya & Molero in Pérez-Raya 1987 (La vegetación en el sector Malacitano-Almijarense de Sierra Nevada : 206) nom. ined., Pterocephaletalia spathulati Rivas Mart., Pérez-Raya & Molero in Rivas Mart., A. Molina & G. Navarro 1998 (Opusc. Bot. Pharm. Complut. 4 non consulté) nom. inval. (art. 2b), Convolvulo-Pterocephaletalia spathulati Rivas Mart. et al. in Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Fl. Veg. Mundi 10 non consulté) nom. inval. (art. 2b) ; tableau 1 : colonne LGb à Ll

Typus ordinis : Arenarion pungentis Quézel 1953 (Mém. Soc. Sci. Nat. Maroc 50 : 38), lectotype désigné par Quézel et al. (1992, Phytocoenologia 21 : 152), puis Díez Garretas & Asensi (1994, Colloq. Phytosoc. XXII : 544).

Garrigues ouest-oroméditerranéennes des massifs nord-africains et de la Sierra Nevada (photo 8), caractérisées par Erinacea anthyllis subsp. a., Helianthemum cinereum subsp. rotundifolium, H. apenninum subsp. stoechadifolium, Echinospartum boissieri, Jurinea humilis, Thymus orospedanus, Th. serpylloides subsp. gadorensis, Helictochloa gervaisii, Festuca hystrix, Satureja intricata, Santolina canescens, Sideritis incana.

 

Alliance LGb. Lavandulo (latifoliae)-Genistion boissieri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 25 : 47) ; tableau 1 : colonne LGb, tableau 15

Photo 8. Une pelouse ouverte des Erinaceetalia anthyllidis sur la Sierra Nevada ; © B. de Foucault.

Typus allianciae : Saturejo montanae-Genistetum boissieri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 25 : 47), lectotype désigné par Díez Garretas & Asensi (1994, Colloq. Phytosoc. XXII : 540) et corrigé en Saturejo intricatae-Genistetum boissieri par Martínez-Parras et al. (1984, Lazaroa 5 : 128).

Garrigues à Teucrium leonis, Thymus mastichina, Paronychia suffruticosa, Anthyllis vulneraria subsp. reuteri, Armeria bourgaei subsp. willkommiana.

LGb1. Santolino canescentis-Salvietum oxyodontis Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Sivim, consulté le 25 novembre 2019).

LGb2. Saturejo intricatae-Genistetum boissieri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 corr. Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Sivim, consulté le 26 novembre 2019).

LGb3. Teucrio leonis-Erinaceetum anthyllidis P. Sánchez & Alcaraz (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

LGb4. Teucrio webbiani-Helianthemetum origanifolii Esteve 1973 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

LGb5. Thymo orospedani-Cistetum clusii F. Valle, Mota & Gómez-Mercado 1988 (Sivim, consulté le 3 décembre 2019).

 

Alliance XE. Xeroacantho-Erinaceion (anthyllidis) (Quézel 1953) O. Bolòs 1967 (Mem. Real Acad. Ci. Artes Barcelona 38 (1) : 103) ; tableau 1 : colonne XE, tableau 16

Typus allianciae : Astragalo boissieri-Festucetum hystricis Quézel 1953 (Mem. Soc. Brot. 9 : 21), lectotype désigné par Díez-Garretas & Asensi (1994, Colloq. Phytosoc. XXII : 544).

Garrigues à Bupleurum fruticescens subsp. spinosum (photo 9), Vella spinosa (photo 10), Cerastium gibraltaricum, Marrubium supinum, Genista lobelii subsp. longipes, Prunus prostrata, Arenaria erinacea

XE1. Anthyllido montanae-Arenarietum alfacarensis Martínez-Parras & Peinado 1990 (Martínez-Parras & Peinado, 1990, tab. 3)

XE2. Astragalo boissieri-Festucetum hystricis Quézel 1953 (Sivim, consulté le 4 décembre 2019).

XE3. Astragalo andresmolinae-Bupleuretum spinosi A.V. Pérez & Cabezudo in A.V. Pérez, P. Navas, D. Navas, Gil & Cabezudo 1998 corr. Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Perez La Torre et al., 1998, tab. 7).

XE4. Erinaceo anthyllidis-Genistetum longipedis O. Bolòs & Rigual in O. Bolòs 1967 (Pérez Garcia, http://laboratoriorediam.cica.es/recursosvisor/pdfs/aplicacionvegetacion/COMU/43566.pdf).

XE5. Genisto viciosoi-Velletum spinosae A.V. Pérez & Cabezudo in A.V. Pérez, P. Navas, D. Navas, Gil & Cabezudo 1998 (Sivim, consulté le 4 décembre 2019).

XE6. Saturejo intricatae-Velletum spinosae Rivas Goday 1968 corr. Alcaraz, P. Gómez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Rivas Goday, 1968, tab. 2 : rel. 1 à 8).

XE7. Sideritido virgatae-Genistetum longipedis F. Valle, Mota & Gómez-Mercado 1989 (Sivim, consulté le 4 décembre 2019).

XE8. Astragalo andresmolinae-Erinaceetum anthyllidis Díez-Garretas & Asensi in Díez-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998 (Díez-Garretas et al., 1998 : bas p. 345).

Photo 9. Bupleurum fruticescens subsp. spinosum sur la Sierra Nevada ; © B. de Foucault.
Photo 10. Vella spinosa en fruits sur la Sierra Nevada ; © B. de Foucault.

Alliance Fs. Festucion scariosae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Lazaroa 5 : 124) ; tableau 1 : colonne Fs, tableau 17

Typus allianciae : Helictotricho filifolii-Festucetum scariosae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Lazaroa 5 : 122) désigné par les auteurs de l’alliance (1984 : 124).

Steppes du Sud-Est ibérique, de Málaga à Valencia, à Festuca scariosa, F. capillifolia, Erinacea anthyllis subsp. a., Helictotrichon filifolium.

Fs1. Dactylido hispanicae-Festucetum scariosae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1987 (Sivim, consulté le 2/11/2019).

Fs2. Daphno hispanicae-Festucetum capillifoliae O. Bolòs & Rigual in O. Bolòs 1967 (Sivim, consulté le 2/11/2019).

Fs3. Avenulo pauneroi-Helictotrichetum cazorlensis Gómez-Mercado & F. Valle 1991 corr. Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Ibid., tab. 1 : col. 12 et 13).

Fs4. Festuco scariosae-Helictotrichetum arundani Asensi, Díez-Garretas & Martín 1993 (Asensi et al., 1993, tab. 2).

Fs5. Helictotricho filifolii-Festucetum scariosae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Ibid., tab. 1 : col. 1 et 2).

 

Alliance TBb. Triseto velutini-Brachypodion boissieri Rivas Mart., Molero & Pérez Raya in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Itinera Geobot. 15 : 216) ; tableau 1 : colonne TBb, tableau 18

Typus allianciae : Brachypodio boissieri-Trisetetum velutini Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1987 (Lazaroa 7 : 50) désigné in Rivas-Martínez et al. (2002 : 216).

Pelouses thermo- à supraméditerranéennes du Sud-Est ibérique développées autour de Málaga et Grenade sur des sols riches en magnésite ou dolomite dérivés de roches mères serpentiniques à Brachypodium retusum (= B. boissieri), Trisetum velutinum, Thymus granatensis.

TBb1. Brachypodio boissieri-Trisetetum velutini Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1987 (Sivim, consulté le 3/11/2019).

TBb2. Helictotricho sarracenorum-Brachypodietum boissieri Pérez-Raya & Molero 1988 (Sivim, consulté le 3/11/2019).

 

Alliance Aa. Andryalion agardhii Rivas Mart. ex Rivas Goday & Mayor 1966 (Anales Real Acad. Farm. 31 : 366) ; tableau 1 : colonne Aa, tableau 19

Typus allianciae : Convolvulo boissieri-Andryaletum agardhii Quézel 1953 (Mem. Soc. Brot. 9 : 24).

Garrigues à Helictotrichon filifolium subsp. velutinum, Paronychia aretioides, Helianthemum canum, Pterocephalus spathulatus, Hippomarathrum montanum subsp. granatense, Convolvulus boissieri subsp. b., Centaurea granatensis ; le taxon ibéro-marocain éponyme de l’alliance n’apparaît pas dans la documentation synthétisée ici.

* Groupe d’associations à Arenaria armerina, Thymus orospedanus, Th. zygis subsp. gracilis, Globularia spinosa, Teucrium leonis, Scorzonera albicans, Echinospartum boissieri

Aa1. Fumano paradoxae-Thymetum sabulicolae P. Sánchez & Alcaraz 1993 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

Aa2. Helianthemo frigiduli-Pterocephaletum spathulati Martínez-Parras & Peinado 1987 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

Aa3. Scorzonero albicantis-Pterocephaletum spathulati Martinez Parras & Peinado 1987 (Mota et al., 1993, tab. 8).

* Groupe d’associations à Thymus granatensis, Arenaria armerina subsp. caesia, Brachypodium retusum, Rothmaleria granatensis, Trisetum velutinum, Sedum gypsicola, Centaurea bombycina, Thymelaea tartonraira subsp. austroiberica, Andryala ragusina, Helianthemum apenninum subsp. estevei, Santolina canescens

Aa4. Thymo granatensis-Arenarietum tomentosae Mota & F. Valle 1992 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

Aa5a. Convolvulo nitidi-Andryaletum agardhii Quézel 1953 (https://laboratoriorediam.cica.es/
recursosVisor/pdfs/aplicacionVegetacion/COMU/43588.pdf
)

Aa5b. Andryalo agardhii-Convolvuletum boissieri Quézel 1953 convolvuletosum boissieri Mota et al. 1993 (Mota et al., 1993, tab. 1).

Aa5c. Andryalo agardhii-Convolvuletum boissieri Quézel 1953 centaureetosum bombycinae Mota et al. 1993 (Ibid., tab. 2).

Aa5d. Andryalo agardhii-Convolvuletum boissieri Quézel 1953 centaureetosum funkii Mota et al. 1993 (Ibid., tab. 3).

 

Alliance Ll. Lavandulion lanatae (Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984) Rivas Mart., Molero & Pérez Raya in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Itinera Geobot. 15 : 132) ; tableau 1 : colonne Ll, tableau 20

[corresp. syntax. : Lavandulenion lanatae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Lazaroa 5 : 124)]

Typus allianciae : Centaureo bombycinae-Lavanduletum lanatae (Rivas Goday & Esteve 1972) Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984 (Lazaroa 5 : 126) désigné par les auteurs de l’alliance (2002, Itinera Geobot. 15 : 132), rattaché à l’Helianthemo visciduli-Anthyllidetum argyrophyllae Rivas Goday & Esteve 1972 par ces mêmes auteurs.

Garrigues à Lavandula lanata (photo 11), Cistus clusii, Thymus longiflorus, Macrochloa tenacissima subsp. t., Ptilostemon hispanicus, Rhaponticum coniferum subsp. c., Phlomis lychnitis, Ph. crinita (photo 12) subsp. malacitana, Helianthemum apenninum subsp. stoechadifolium, Teucrium gnaphalodes, Stipa offneri, Arenaria erinacea.

Ll1. Arenario delaguardiae-Centaureetum bombycinae Mota, F. Valle & Cabello 1993 (Mota et al., 1993, tab. 4) ; transition vers l’alliance précédente.

Ll2. Thymelaeo tartonrairae-Centaureetum bombycinae Martínez-Parras & Esteve 1980 (Martínez-Parras & Esteve, 1978, tab. 3), rattaché à l’Helianthemo visciduli-Anthyllidetum argyrophyllae Rivas Goday & Esteve 1972 [syn. : Convolvulo-Lavanduletum dolomiticola Rivas Goday & Esteve 1972] par Rivas-Martínez et al. (2001).

Ll3. Convolvulo lanuginosi-Lavanduletum lanatae Rivas Goday & Rivas Mart. 1969 (Rivas Goday & Rivas-Martínez, 1968, tab. 13).

Ll4. Galio baetici-Thymetum granatensis Mota & F. Valle 1992 (Sivim, consulté le 24 décembre 2019).

Ll5. Sideritido incanae-Lavanduletum lanatae Alcaraz, P. Sánchez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Navarro Reyes et al., 2001, tab. 2).

Ll6. Thymo gracilis-Lavanduletum lanatae Pérez-Raya & Molero 1988 (Sivim, consulté le 24 décembre 2019).

Ll7. Ulici baetici-Lavanduletum lanatae Martínez-Parras, Peinado & Cruz 1987 (Martínez-Parras et al., 1987, tab. 2).

 

Ordre 4. Gypsophiletalia struthii Bellot & Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 14 : 449), incl. Anthyllidetalia terniflorae Rivas Goday, Rigual, Esteve, Borja & Rivas Mart. in Rivas Goday & Borja 1961 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 19 : 123) ; tableau 1 : colonnes Ls-a à ASp

Typus ordinis : Lepidion subulati Bellot & Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 14 : 454), lectotype désigné par Rivas-Martínez & Costa (1970, Anales Inst. Bot. Cavanilles 27 : 202).

Garrigues ibériques gypsicoles à Anthyllis terniflora, Caroxylon genistoides, Haloxylon tamariscifolium, Plantago albicans, Lygeum spartum, Stipella parviflora, Helianthemum squamatum, Herniaria fruticosa, Ononis tridentata, Launaea pumila, L. fragilis, L. resedifolia ; passage vers les Lygeo-Stipetea tenacissimae.

Photo 11. Lavandula lanata sur la Sierra Nevada ; © B. de Foucault.
Photo 12. Phlomis crinita en fruits sur la Sierra Nevada ; © B. de Foucault.

Alliance Ls. Lepidion subulati Bellot & Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 14 : 454) ; tableau 1 : colonne Ls-a à Ls-c, tableau 21

Typus allianciae : Gypsophilo struthii-Centaureetum hyssopifoliae Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 14 : 456), lectotype désigné par Rivas-Martínez & Costa (1970, Anales Inst. Bot. Cavanilles 27 : 203).

Garrigues à Helianthemum syriacum, Lepidium subulatum, Linum suffruticosum, Gypsophila struthium subsp. s. et subsp. hispanica, Seriphidium herba-alba.

 

Sous-alliance Ls-a. Lepidienion subulati ; tableau 1 : colonne Ls-a, incluant le type de l’alliance

Différenciée par Thymus lacaitae, Th. zygis, Centaurea hyssopifolia, Jurinea pinnata, Ononis edentula, O. pusilla subsp. p.

Ls1. Gypsophilo struthii-Centaureetum hyssopifoliae Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls2. Gypsophilo struthii-Ononidetum edentulae M.J. Costa, Peris & Figuerola in M.J. Costa & Peris 1985 (Costa & Peris (1984, tab. 7).

Ls3. Jurineo pinnatae-Centaureetum hyssopifoliae Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls4. Jurineo pinnatae-Gypsophiletum struthii (Rivas Goday & Esteve 1968) Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Rivas Goday & Esteve, 1965, tab. 8, sub Jurineo-Gypsophiletum bastetanum).

Ls5. Lino differentis-Lepidietum subulati Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 corr. Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls6. Thymo gypsicolae-Ononidetum tridentatae Rivas Mart. & G. López in G. López 1976 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls7. Salvio lavandulifoliae-Gypsophiletum hispanicae Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Sivim, consulté le 22 décembre 2019).

Ls8. Teucrio expansi-Gypsophiletum hispanicae Rivas Mart. & Fern. Gonz. 2002 (Rivas Goday & Borja Carbonnel, 1961, tab. 22).

 

Sous-alliance Ls-b. Gypsophilenion hispanicae (Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958) A. Molina, Loidi & Fern. Gonz. 1993 (Bot. Complut. 18 : 37) ; tableau 1 : colonne Ls-b

Typus suballianciae : Helianthemetum squamati Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Anales Est. Exp. Aula Dei 5 (1-4) : 174) désigné par les auteurs de la sous-alliance (1993, Bot. Complut. 18 : 37).

Différenciée surtout négativement.

Ls9. Helianthemo thibaudii-Gypsophiletum hispanicae Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 corr. Rivas Mart., Báscones, T.E. Díaz, Fern. Gonz. & Loidi 1991 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls10. Herniario fruticosae-Helianthemetum squamati O. Bolòs 1996 (Sivim, consulté le 22 décembre 2019).

Ls11. Ononidetum tridentatae Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Sivim, consulté le 22 décembre 2019).

Ls12. Helianthemetum squamati Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958 (Braun-Blanquet et de Bolòs, 1958, tab. 36).

 

Sous-alliance Ls-c. Gypsophilo struthii-Santolinenion viscosae (Rivas Goday & Esteve 1968) Díaz-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998 (Itinera Geobot. 11 : 350) ; tableau 1 : colonne Ls-c

[syn. : Santolinenion viscosae (Rivas Goday & Esteve 1968) Alcaraz, P. Sánchez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 ; corresp. syntax. : Gypsophilo-Santolinion viscosae Rivas Goday & Esteve 1968]

Typus suballianciae : Santolino viscosae-Gypsophiletum struthii Rivas Goday & Esteve 1968 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 23 : 60) désigné par les auteurs de la sous-alliance (1998, Itinera Geobot. 11 : 350).

Différenciée par Santolina viscosa, Diplotaxis harra subsp. lagascana, Helianthemum almeriense, Coris hispanica, Launaea lanifera, Thapsia villosa, Herniaria fontanesii subsp. almeriana, Thymus hyemalis, Teucrium balthazaris.

Ls13. Helianthemo alypoidis-Gypsophiletum struthii (Rivas Goday & Esteve 1968) Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Rivas Goday & Esteve, 1965, tab. 6).

Ls14. Lepidio subulati-Teucrietum balthazaris Alcaraz, P. Sánchez, de La Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019) ; intermédiaire entre cette sous-alliance et la précédente.

Ls15. Santolino viscosae-Gypsophiletum struthii Rivas Goday & Esteve 1968 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls16. Teucrio balthazaris-Santolinetum viscosae Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Sivim, consulté le 21 décembre 2019).

Ls17. Helianthemo thibaudii-Teucrietum verticillati Rivas Goday & Rigual in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 corr. Díez-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1996 (Sivim, consulté le 22 décembre 2019) ; antérieurement placé dans l’alliance suivante.

 

Alliance TTv. Thymo-Teucrion verticillati Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 14 : 475) ; tableau 1 : colonne TTv, tableau 22

[corresp. syntax. : Thymo-Teucrienion verticillati (Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957) Alcaraz, P. Sánchez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991]

Typus allianciae : Thymo moroderi-Teucrietum verticillati Rivas Goday & Rigual ex Alcaraz, P. Sánchez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Guía Geobotánica de la Excursión de la XI Jornadas de Fitosociología : 74).

Garrigues ibériques à Helichrysum decumbens, Anthyllis cytisoides, Teucrium verticillatum, T. carolipaui, Hyparrhenia hirta, Thymus moroderi.

TTv1. Helianthemo thibaudii-Teucrietum lepicephali Rivas Goday & Rigual 1958 corr. Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Sivim, consulté le 22 décembre 2019).

TTv2. Teucrio verticillati-Thymetum pallentis Bellot, Esteve & Rivas Goday in Rivas Goday & Esteve 1968 (Rivas Goday & Esteve, 1968, tab. 7).

TTv3. Thymo moroderi-Teucrietum verticillati Rivas Goday & Rigual ex Alcaraz, P. Sánchez, De la Torre, Ríos & J. Alvarez 1991 (Rivas Goday et al., 1956, tab. 7, sub Thymo longifloro-ciliati-Teucrietum verticillati).

 

Alliance TSl. Thymo longiflori-Sideritidion leucanthae O. Bolòs 1957 (Collect. Bot. (Barcelona) 5 (2) : 569), modifié en Thymo moroderi-Sideritidion leucanthae par Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Itinera Geobot. 2 : 77), incl. Helianthemo almeriensis-Sideritidion pusillae Alcaraz, T.E. Diaz, Rivas Mart. & P. Sanchez 1989 (Itinera Geobot. 2 : 82) typifié par l’Helianthemo almeriensis-Sideritidetum pusillae Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 ; tableau 1 : colonne TSl, tableau 23

Typus allianciae : Stipo tenacissimae-Sideritidetum leucanthae O. Bolòs 1957 (Collect. Bot. (Barcelona) 5 (2) : 575), lectotype désigné par Alcaraz et al. (1989, Itinera Geobot. 2 : 77).

Garrigues à Teucrium dunense, T. belion, Sideritis leucantha, Lavandula multifida, Sporobolus pungens, Launaea acanthoclada.

TSl1. Anthyllido terniflorae-Teucrietum dunensis Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

TSl2. Helianthemo almeriensis-Sideritidetum pusillae Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

TSl3. Helianthemo marminorensis-Teucrietum dunensis Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

TSl4. Sideritido littoralis-Helianthemetum capiti-felicis Rigual 1972 corr. Alcaraz & Delgado 1998 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

TSl5. Sideritido osteoxyllae-Teucrietum charidemi Peinado, Alcaraz, Martínez-Parras & Cruz 1988 (Peinado et al., 1988, tab. 2)

TSl6. Stipo tenacissimae-Sideritidetum leucanthae O. Bolòs 1957 (de Bolòs, 1957, tab. p. 572…).

TSl7. Teucrio belionis-Helianthemetum scopulorum Peinado, Martínez-Parras, Alcaraz, Garre & Cruz 1985 (Peinado et al., 1985, tab. 7).

TSl8. Teucrio lanigeri-Sideritidetum ibanyezii Rivas Goday in Rivas Goday & Esteve 1968 corr. Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Rivas Goday & Esteve, 1965, tab. 5, sub Teucrio eriocephali-Sideritidetum pusillae ; en p. 47, le nombre de relevés est de 7, mais ce nombre tombe à 6 en p. 49 et 51 ; nous n’avons donc considéré que les rel. 1 à 8).

TSl9. Saturejo canescentis-Thymetum hyemalis Esteve 1973 corr. Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart. & P. Sánchez 1989 (Sivim, consulté le 29/03/2020).

 

Alliance ASp. Anthyllido terniflorae-Salsolion papillosae Rivas Goday & Esteve 1968 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 23 : 11) ; tableau 1 : colonne ASp, tableau 24

Typus allianciae : Anabasio hispanicae-Euzomodendretum bourgeani Rivas Goday & Esteve 1968 (Anales Inst. Bot. Cavanilles 23 : 44), lectotype désigné par Alcaraz et al. (1989, Itinera Geobot. 2 : 79).

Garrigues ibériques subhalophiles à Salsola papillosa, Anabasis articulata, Frankenia corymbosa, Launaea arborescens, Limonium carthaginense, L. insigne.

ASp1. Anabasio hispanicae-Euzomodendretum bourgeani Rivas Goday & Esteve 1968 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

ASp2. Limonio insignis-Anabasietum hispanicae Rivas Goday & Esteve 1968 (Rivas Goday & Esteve, 1965, tab. 2).

ASp3. Salsolo papillosae-Limonietum carthaginensis (Alcaraz, T.E. Díaz, Rivas Mart., P. Sánchez 1989) Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992 (Sivim, consulté le 23 décembre 2019).

ASp4. Limonio cossonianae-Anabasietum articulatae limonietosum estevei Esteve & Fern. Casas 1973 (https://laboratoriorediam.cica.es/recursosVisor/pdfs/aplicacionVegetacion/COMU/43579.pdf), isolé ultérieurement comme Limonietum estevei, mais l’autorité de ce nouveau nom n’a pu être précisée.

L’Anabasio hispanicae-Salsoletum genistoidis Rigual 1972 (Rigual, 1972, tab. 23), parfois placé dans la présente alliance, possède un caractère vraiment trop halophile pour y demeurer.

 

Avec cette dernière alliance, s’achève la présentation de l’ensemble Rosmarinetalia officinalis – Helichrysetalia italici – Erinaceetalia anthyllidis – Gypsophiletalia struthii. Sachant que les Rosmarinetea officinalis sont relayés vers la Méditerranée orientale par les Cisto-Micromerietea julianae, il nous faut préciser plus finement le passage entre ces deux classes.

Vers la droite du tableau 1, l’ensemble DCc à Cca, correspondant à des régions localisées essentiellement à l’est de la mer Adriatique, manque de Brachypodium retusum, Rosmarinus officinalis, Sedum sediforme, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Helictochloa bromoides, Koeleria vallesiana, Fumana ericoides, Polygala rupestris, Helianthemum violaceum, Aphyllanthes monspeliensis, Atractylis humilis…, alors que Fumana thymifolia et Teucrium capitatum s’y maintiennent bien. La plupart de ces taxons sont remplacés principalement par Sarcopoterium spinosum, Anthyllis hermanniae, Thymbra capitata, Ballota acetabulosa, Hypericum empetrifolium, Micromeria graeca subsp. g., Erica manipuliflora. Lotus dorycnium différencie plutôt les Rosmarinetea officinalis, alors que L. hirsutus différencie les Cisto-Micromerietea julianae. On peut considérer clairement que cet ensemble correspond bien aux Cisto-Micromerietea ; nous reviendrons plus bas sur la structuration de cette classe.

Reste l’ensemble Ab à CEr-c qui correspond véritablement au passage entre les deux classes. On y trouve notamment le Cisto-Ericion Horvatić 1958, alliance type des Cisto-Ericetalia Horvatić 1958. On peut alors hésiter à le ranger dans l’une ou l’autre classe ; quelle que soit la position choisie, comme aucune n’entraîne de bouleversement syntaxonomique, on peut suivre le choix de le positionner au sein des Rosmarinetea officinalis, en tant que cinquième ordre, au contraire de Brullo et al. (1997), Jasprica & Milović (2016)… qui suivent l’intégration aux Cisto-Micromerietea julianae.

 

Ordre 5. Cisto (cretici)-Ericetalia (manipuliflorae) Horvatić 1958 (Acta. Bot. Croatica XVII : 69) ; tableau 1 : colonne Ab à CEr-c

Typus ordinis : Cisto-Ericion Horvatić 1958 (Acta. Bot. Croatica XVII : 71).

Unité à Cistus creticus subsp. eriocephalus marquant la fin des Rosmarinetea officinalis vers le centre et l’est de la région méditerranéenne et le passage progressif aux Cisto-Micromerietea julianae. Jasprica et Milovic (2016) complètent les noms de Horvatić (1958) en précisant les termes spécifiques des genres éponymes. Le groupement qu’ils décrivent dans leur publication est d’ailleurs très peu caractérisé.

 

Alliance Ab. Alyssion bertolonii Pignatti in E. Pignatti & Pignatti 1977 (Studia Phytologica in honorem jubilantis A.O. Horvát non consulté) ; tableau 1 : colonne Ab

[syn. : Euphorbion ligusticae Nowak 1987 (Diss. Bot. 111 non consulté)]

Garrigues des substrats riches en ophiolite, de pH neutre à alcalin, du Piémont à la Toscane, à Euphorbia spinosa subsp. ligustica, Festuca robustifolia, Genista desoleana, Centaurea aplolepa subsp. ligustica, Helianthemum italicum subsp. i., Galium lucidum subsp. l.

Typus allianciae : Alysso bertolonii-Euphorbietum ligusticae E. Pignatti & Pignatti 1977 (Studia Phytologica in honorem jubilantis A.O. Horvát non consulté)

Ayant eu du mal à consulter les travaux concernant cette alliance, sur les trois associations citées (Alysso bertolonii-Euphorbietum ligusticae E. Pignatti & Pignatti 1977, Armerio denticulatae-Alyssetum bertolonii Arrigoni, Ricceri & Mazzanti 1983, Euphorbio ligusticae-Genistetum desoleanae Nowak 1987 corr. Vagge 1997), seule la dernière association a été renseignée ici (tableau 1 : col. Ab, d’après Vagge, 1997, tab. 1) ; le taxon éponyme de l’alliance y manque. L’Euphorbietum ligusticae A. Hofmann & Furrer in Furrer & A. Hofmann 1969 (Furrer & Hofmann, 1969, tab. h. t., sub Euphorbietum spinosae-ligusticae) paraît relever plutôt des Festuco-Brometea erecti.

 

Alliance ASm. Artemisio albae-Saturejion montanae Allegrezza, Biondi, Formica & Ballelli 1997 (Fitosociologia 32 non consulté) ; tableau 1 : colonne ASm

Typus allianciae : Cephalario leucanthae-Saturejetum montanae Allegrezza, Biondi, Formica & Ballelli 1997 (Fitosociologia 32 non consulté).

Synthèse du tableau 2 in Biondi et al. (2005), des Apennins, à Artemisia alba, Satureja montana subsp. m., Linum tenuifolium, Cephalaria leucantha, Petrorhagia saxifraga subsp. s., Asperula purpurea subsp. p., Fumana procumbens dans la colonne ASm du tableau 1.

 

Alliance CEm. Cisto eriocephali-Ericion multiflorae Biondi 2000 (Colloq. Phytosoc. XXVII : 130) ; tableau 1 : colonne CEM, tableau 25

Typus allianciae : Rosmarino officinalis-Corydothymetum capitati Furnari 1965 (Boll. Ist. Bot. Univ. Catania 5 (3) non consulté) désigné par l’auteur de l’alliance (2000, Colloq. Phytosoc. XXVII : 130).

Garrigues thermoxérophiles plus ou moins littorales du secteur tyrrhénien.

CEm1. Anthyllido barbae-jovis-Cistetum eriocephali Biondi, Vagge & Mossa 2000 (Biondi et al., 2000, tab. 6)

CEm2. Helichryso stoechadis-Cistetum eriocephali Biondi 2000 (Biondi, 2000, tab. 1).

CEm3. Cisto eriocephali-Rosmarinetum officinalis Biondi 2000 (Ibid., tab 2).

CEm4. Asperulo aristati-Cistetum eriocephali Allegrezza, Biondi & Felici 2006 (Allegrezza et al., 2006, tab. 17)

CEm5. Cistetum eriocephalo-salviifolii Allegrezza, Biondi & Felici 2006 (Ibid., tab. 18 ‘…eriocephali…’ art. 41b).

CEm6. Phagnalo annotici-Fumanetum thymifoliae Biondi 2000 (Biondi, 2000, tab 3).

CEm7. Putorio calabricae-Scabiosetum crenatae Biondi, Ballelli & Taffetani 1992 (Biondi et al., 1992, tab. 5).

CEm8. Loto commutati-Thymetum capitati Géhu, Biondi, Géhu-Franck & Marchiori 1984 (Géhu et al., 1984, tab. 1).

CEm9. Thymelaeo hirsutae-Thymetum capitati Biondi & Mossa 1992 (Biondi & Mossa, 1992, tab. 4).

CEm10. Rosmarino officinalis-Thymetum capitati Furnari 1965 (Minissale & Sciandrello, 2005, tab. 5).

CEm11. Erico multiflorae-Halimietum halimifolii Taffetani & Biondi 1992 (Taffetani & Biondi, 1992, tab. 6)

CEm12. Helianthemo jonii-Fumanetum thymifoliae Taffetani & Biondi 1992 (Ibid., 1992, tab. 5).

CEm13. Genisto aspalathoidis-Rosmarinetum officinalis Gianguzii 1999 (Gianguzzi et al., 2015, tab. I : col. 16).

CEm14. Genistetum gasparrinii Gianguzzi, Cusimano, Ilardi & Romano 2015 (Ibid., tab. I : col. 17).

CEm15. Genistetum demarcoi Gianguzzi, Cusimano, Ilardi & Romano 2015 (Ibid., tab. I : col. 18).

CEm16. Thymo capitati-Cistetum parviflori Bartolo, Brullo, Minissale & Spampinato 1988 (Bartolo et al., 1988, tab. 3).

CEm17. Teucrio flavi-Ephedretum majoris Biondi & Vagge 2004 (Biondi & Vagge, 2004, tab. 9).

CEm18. Teucrio polii-Thymetum glabrescentis Biondi & Vagge 2004 (Ibid., 2004, tab. 16).

 

Alliance PAm. Prasio majoris-Ampelodesmion mauritanici all. nov. hoc loco ; tableau 1 : colonne PAm, tableau 26

Photo 13. Prasium majus ; © B. de Foucault.

Typus nominis hoc loco : Genisto corsicae-Sarcopoterietum spinosi Biondi & Mossa 1992 (Doc. Phytosoc., NS, XIV : 14).

Garrigues sublittorales d’Italie centro-occidentale à Ampelodesmos mauritanicus, Prasium majus (photo 13), Arisarum vulgare, Polygala flavescens, Anthyllis barba-jovis, Globularia alypum.

PAm1. Genisto corsicae-Sarcopoterietum spinosi Biondi & Mossa 1992 (Biondi & Mossa, 1992, tab. 3).

PAm2. Globulario alypi-Anthyllidetum barbae-jovis Biondi, Vagge & Mossa 2000 (Biondi et al., 2000, tab. 3).

PAm3. Ampelodesmo mauritanici-Ericetum multiflorae Biondi 2000 (De Dominicis et al., 1985, tab. 1, sub Erico-Rosmarinetum officinalis Horvatić 1958).

PAm4. Cisto incani-Ampelodesmetum mauritanici Biondi & Mossa 1992 (Biondi & Mossa, 1992, tab. 11).

PAm5. Gr. à Ampelodesmos mauritanicus-Fumana thymifolia (De Dominicis et al., 1985, tab. 3).

PAm6. Thymo capitati-Helichrysetum stoechadis Barbagallo 1983 (Minissale & Sciandrello, 2005, tab. 6).

PAm7. Gr. à Ampelodesmos mauritanicus (Ibid., tab. 9).

 

Alliance CEm. Cisto (cretici)-Ericion (manipuliflorae) Horvatić 1958 (Acta. Bot. Croatica XVII : 71) ; tableau 1 : colonne CEr-a à CEr-c

Typus alliancae : Erico manipuliflorae-Calicotometum infestae Horvatić 1958 (Acta. Bot. Croatica XVII : 21), lectotype désigné par Brullo et al. (1997, Fitosociologia 32 : 42).

Méditerranée centrale ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité H).

ECr-a : syntaxons de Dalmatie (d’après Brullo et al., 1997, tab. 6).

ECr-b : syntaxons de Sardaigne et Tunisie (Ibid., tab. 7)

ECr-c : syntaxons de Sicile (Ibid., tab. 8).

On renvoie à la publication de Brullo et al. (1997) pour les syntaxons présents dans ces unités (document au format pdf disponible auprès de l’auteur de la présente synthèse).

4. Les Cisto cretici-Micromerietea julianae

Par comparaison avec les Rosmarinetea officinalis, une déclinaison simplifiée de la classe des Cisto-Micromerietea julianae est donnée ci-dessous.

CISTO CRETICI-MICROMERIETEA JULIANAE Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 91)

Typus classis : Cisto-Micromerietalia Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92), ordre illégitime devant les Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939.

Garrigues centre- à est-méditerranéennes à Sarcopoterium spinosum (photo 14), Thymbra capitata, Cistus creticus subsp. c. (photo 15), Lotus hirsutus, Satureja thymbra, Micromeria graeca subsp. g.

Photo 14. Sarcopoterium spinosum ; © B. de Foucault.
Photo 16. Kengia serotina ; © B. de Foucault.

Ordre 1. Hyperico empetrifolii-Genistetalia acanthocladae Mucina in Mucina et al. 2016 (Appl. Veg. Sci. 19, suppl. 1 : 101) ; tableau 1 : colonne DCc à HMg

Typus ordinis : Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barbero & Quézel 1989 (Lazaroa 11 : 44) désigné par l’auteur (in Mucina et al., 2016, Appl. Veg. Sci. 19, suppl. 1 : 101).

Garrigues helléniques (et de Cyrénaïque) à Hypericum olympicum, H. empetrifolium, Aethionema saxatile, Erica manipuliflora, Anthyllis hermanniae, Ballota acetabulosa.

 

Alliance DCc. Dorycnio hirsuti-Coridothymion capitati (Oberd. 1954) Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 33) ; tableau 1 : colonne DCc

[pseudon. : Coridothymion capitati Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92), non Eig 1939]

Typus allianciae : Globulario alypi-Coridothymetum capitati Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92) désigné par les auteurs de l’alliance (1997 : 33).

Garrigues de Grèce à Micromeria juliana, surtout différenciées négativement ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité B), d’après Brullo et al. (1997, tab. 2 : col. 1 à 10).

 

Alliance Mj. Micromerion julianae Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92) ; tableau 1 : colonne Mj

Photo 15. Cistus creticus subsp. c. ; © B. de Foucault.

Typus allianciae : Micromerietum julianae Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92), lectotype désigné par Brullo et al. (1997 : 34).

Garrigues de Grèce à Minuartia verna subsp. v., Astragalus thracicus, Kengia serotina subsp. s. (Photo 16), Linum austriacum, Dianthus viscidus, Sedum urvillei, Potentilla hirta, Scabiosa triniifolia, Micromeria juliana ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité B), d’après Brullo et al. (1997, tab. 2 : col. 11 et 12).

 

La colonne H décrit une unité basée sur les six syntaxons des tableaux 13 et 14 de Horvat et al. (1974) rattachés par les auteurs au Coridothymion capitati de Oberdorfer (1954). Elle paraît plus proche de l’alliance précédente que du Dorycnio hirsuti-Coridothymion capitati, mais est très originale et mériterait d’être isolée en tant qu’alliance.

 

Alliance CHb. Cisto (cretici)-Hypericion bithynici (Oberd. 1954) Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 34) ; tableau 1 : colonne CHb

[syn. : Cistion orientale Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 92) nom. illeg.]

Typus allianciae : Calicotomo villosae-Cistetum cretici Oberd. 1954 (Vegetatio 5-6 : 94) désigné par les auteurs de l’alliance (1997 : 34).

Garrigues de Grèce à Hypericum bithynicum, Centaurea salonitana, Dianthus pinifolius, Genista carinalis, Potentilla hirta, Scabiosa triniifolia ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité B), d’après Brullo et al. (1997, tab. 2 : col. 13 et 14).

 

Alliance Ae. Alyssion euboei Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 34) ; tableau 1 : colonne Ae

[syn. : Cistion orientale sensu Krause, Ludwig & Seidel 1963 (Bot. Jahr. 82 (4) : 361) nom. illeg.]

Typus allianciae : Erico manipuliflorae-Pinetum halepensis Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 35) désigné par les auteurs de l’alliance (1997 : 34).

Garrigues serpentinicoles de Grèce à Alyssum euboeum, Alkanna graeca, Linum elegans, Euphorbia apios, Thymelaea tartonraira subsp. t. ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité C), d’après Brullo et al. (1997, tab. 2 : col. 15 à 19) ; voir aussi Horvat et al. (1974, tab. 8).

 

Alliance HMg. Hyperico empetrifolii-Micromerion graecae Barbero & Quézel 1989 (Lazaroa 11 : 44) ; tableau 1 : colonne HMg

Typus allianciae : Dorycnio hirsuti-Micromerietum graecae Barbero & Quézel 1989 (Lazaroa 11 : 45) désigné par les auteurs de l’alliance (1989 : 58).

Alliance circum-égéenne de transition entre les deux groupes, à Euphorbia acanthothamnos, Asperula pubescens, Phlomis lanata, Scorzonera cretica, Fumana laevipes ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité D), d’après Brullo et al. (1997, tab. 3). Le caractère intermédiaire de cette unité semble révéler un tableau 3 de Brullo et al. quelque peu hétérogène. Un essai de réorganisation des vingt-six associations n’a toutefois rien donné de très significatif.

 

Ordre 2. Sarcopoterietalia spinosi Eig 1939 (Palestine J. Bot., Jerusalem Ser. 1 : 295) ; tableau 1 : colonne OHt

Typus ordinis : Coridothymion capitati Eig 1939 (Palestine J. Bot., Jerusalem Ser. 1 : 295).

Garrigues est-mediterranéennes à Micromeria nervosa, Fumana arabica, Phagnalon graecum, Helichrysum barrelieri, Genista acanthoclada, Phlomis fruticosa.

 

Alliance HOs. Origano syriaci-Hypericion thymifoliae Mucina & Theurillat in Mucina et al. 2016 (Appl. Veg. Sci. 19, suppl. 1 : 101) ; tableau 1 : colonne OHt

[syn. : Helichryso sanguinei-Origanion syriaci Barbero & Quézel 1989 (Lazaroa 11 : 46) nom. inval. (art. 9) ; Helichryso sanguinei-Origanion syriaci Barbero & Quézel in Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 39)]

Typus allianciae : Hyparrhenio hirtae-Thymbretum spicatae Barbero & Quézel 1989 (Lazaroa 11 : 47) désigné par les auteurs de l’alliance (in Mucina et al., 2016, Appl. Veg. Sci. 19, suppl. 1 : 101).

Garrigues du sud de la Turquie.

HOs-a : groupe de syntaxons à Teucrium capitatum subsp. c., T. divaricatum, Hypericum thymifolium, Origanum syriacum, Helichrysum sanguineum, Daphne sericea, Thymbra spicata, Stachys distans, Phlomis viscosa, Micromeria myrtifolia, du Moyen-Orient méridional, incluant le type de l’alliance ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité E), d’après Brullo et al. (1997, tab. 4 : col. 1 à 12).

HOs-b : groupe faiblement caractérisé de syntaxons à Teucrium polium subsp. p., Hyparrhenia hirta, Eryngium creticum ; rattaché à la présente alliance par Brullo et al. (1997), mais très distinct ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité E), d’après Brullo et al. (1997, tab. 1 : col. 10 à 15).

 

Alliance SGs. Sarcopoterio spinosi-Genistion fasselatae M.J. Costa, Géhu, Peris & Biondi 1984 (Doc. Phytosoc., NS, VIII : 369) ; tableau 1 : colonne SGf

Typus allianciae : Teucrio micropodioidis-Sarcopoterietum spinosi M.J. Costa, Géhu, Peris & Biondi 1984 (Doc. Phytosoc., NS, VIII : 368) désigné par les auteurs de l’alliance (1984 : 369).

Alliance de Chypre à Genista fasselata, Lithodora hispidula subsp. versicolor, Teucrium micropodioides, Helichrysum conglobatum ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité F), d’après Brullo et al. (1997, tab. 4 : col. 14 à 20).

 

Alliance Ccy. Centaureion cyrenaicae Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 40) ; tableau 1 : colonne Ccy

Typus allianciae : Euphorbio pseudoapii-Sarcopoterietum spinosi Brullo, Minisalle & Spampinato 1997 (Fitosociologia 32 : 41) désigné par les auteurs de l’alliance (1997 : 40).

Alliance de Cyrénaïque à Centaurea cyrenaica, Phlomis floccosa, Teucrium barbeyanum, Cistus parviflorus, Nepeta viviani, Convolvulus oleifolius, Cynara cyrenaica, Fumana laevipes, Globularia alypum ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité G), d’après Brullo et al. (1997, tab. 5).

 

Alliance Cc. Coridothymion capitati Eig 1939 (Palestine J. Bot., Jerusalem Ser. 1 : 295) ; tableau 1 : colonne Cca

Typus allianciae : Hyparrhenio (hirtae)-Coridothymetum capitati Eig 1939 (Palestine J. Bot., Jerusalem Ser. 1 : 295).

Alliance du Proche-Orient méridional à Anchusa strigosa, Ballota undulata, Salvia dominica, Teucrium polium subsp. p., Hyparrhenia hirta ; cartographie in Brullo et al. (1997, figure 1, unité A), d’après Brullo et al. (1997, tab. 1 : col. 1 à 9).

 

Faute de données synfloristiques significatives, nous renonçons à intégrer dans cette synthèse les Erysimo bonanniani-Jurineetalia bocconei Brullo 1984, rassemblant des garrigues orophiles supra-méditerranéennes sur dolomie, quartzite et roches métamorphiques, intégrant deux alliances, le Cerastio tomentosi-Astragalion nebrodensis Pignatti & Nimis ex Brullo 1984 et l’Armerion nebrodensis Brullo 1984 (Biondi et al., 2014).

5. Conclusion

En guise de conclusion, on donne ci-après le synopsis des Rosmarinetea officinalis obtenu dans cette synthèse (hors Cisto cretici-Micromerietea julianae).

 ROSMARINETEA OFFICINALIS Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Prieto, Loidi & Penas 1991

Rosmarinetalia officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934

Phlomido lychnitidis-Brachypodion retusi G. Mateo 1983

Helianthemo italici-Aphyllanthion monspeliensis Díez-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998

Helianthemo italiciAphyllanthenion monspeliensis

Lavandulo pyrenaicaeAphyllanthenion monspeliensis B. Foucault

Rosmarinion officinalis Braun-Blanq. ex Molin. 1934

Teucrio latifolii-Thymenion piperellae Stübing, Peris & M.J. Costa 1989

Rosmarinenion officinalis

Halimienion halimifolii Rivas Mart. & Costa in Rivas Mart., M.J. Costa, P. Soriano, Pérez-Badia, Llorens & Roselló 1992

Sideritidion bourgeanae Peinado & Martínez-Parras in Peinado, Alcaraz & Martínez-Parras 1992

Hypericion ericoidis Esteve ex M.J. Costa & Peris 1985

Asphodelo ramosi-Brachypodion retusi B. Foucault

Sideritido incanae-Salvion lavandulifoliae (Rivas Goday & Rivas Mart. 1969) Izco & A. Molina 1989

Xero-Aphyllanthenion Rivas Goday & Rivas Mart. 1969

Sideritido ilicifoliae-Thymenion loscosii Rivas Mart., Cantó, Fern. Gonz. & Sánchez-Mata in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002

Saturejo gracilis-Erinaceenion anthyllidis Izco & A. Molina 1989

Eryngio dilatati-Ulicion erinacei Rothm. ex B. Foucault

Eryngio dilatati-Ulicenion erinacei

Serratulo estremadurensis-Thymenion sylvestris Capelo, J.C. Costa, Espírito-Santo & Lousã 1993

Micromerio micranthae-Coridothymion capitati Rivas Goday & Rivas Mart. in Rivas Goday 1964

Helichrysetalia italici Biondi & Géhu in Géhu & Biondi 1994

Euphorbion pithyusae Biondi & Géhu in Géhu & Biondi 1994

Helichrysion litorei Biondi ex Tomaselli & Terzi 2019

Hypericion balearici O. Bolòs & Molin. 1958

Dactylido hispanicae-Helichrysion stoechadis Géhu & Biondi ex B. Foucault

Erinaceetalia anthyllidis Quézel 1953

Lavandulo-Genistion boissieri Rivas Goday & Rivas Mart. 1969

Xeroacantho-Erinaceion (Quézel 1953) O. Bolòs 1967

Festucion scariosae Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984

Triseto velutini-Brachypodion boissieri Rivas Mart., Molero & Pérez Raya in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002

Andryalion agardhii Rivas Mart. ex Rivas Goday & Mayor 1966

Lavandulion lanatae (Martínez-Parras, Peinado & Alcaraz 1984) Rivas Mart., Molero & Pérez Raya in Rivas Mart., T.E. Díaz, Fern. Gonz., Izco, Loidi, Lousã & Penas 2002

Gypsophiletalia struthii Bellot & Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957

Lepidion subulati Bellot & Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957

Lepidienion subulati

Gypsophilenion hispanicae (Braun-Blanq. & O. Bolòs 1958) A. Molina, Loidi & Fern. Gonz. 1993

Gypsophilo struthii-Santolinenion viscosae (Rivas Goday & Esteve 1968) Díaz-Garretas, Fern. Gonz. & Asensi 1998

Thymo-Teucrion verticillati Rivas Goday in Rivas Goday, Borja, Monasterio, Galiano, Rigual & Rivas Mart. 1957

Thymo longiflori-Sideritidion leucanthae O. Bolòs 1957

Anthyllido terniflorae-Salsolion papillosae Rivas Goday & Esteve 1968

Cisto (cretici)-Ericetalia (manipuliflorae) Horvatić 1958

Alyssion bertolonii Pignatti in E. Pignatti & Pignatti 1977

Artemisio albae-Saturejion montanae Allegrezza, Biondi, Formica & Ballelli 1997

Cisto eriocephali-Ericion multiflorae Biondi 2000

Prasio majoris-Ampelodesmion mauritanici B. Foucault

Cisto (cretici)-Ericion (manipuliflorae) Horvatić 1958

 

Bibliographie

Alcaraz F., 1984. Flora y vegetación del NE de Murcia. Murcia, 406 p.

Alcaraz F. & de La Torre A., 1988. Notas fitosociológicas sobre el Sudeste Ibérico. Acta Botanica Malacitana 13 : 332-341.

Alcaraz F., Díaz T.E., Rivas-Martínez S. & Sánchez P., 1989. Datos sobre la vegetación del sureste de España: Provincia Biogeográfica Murciano-Almeriense. Itinera Geobotanica 2 : 1-133.

Alcaraz F., Sánchez P., de la Torre A., Ríos S. & Alvarez J., 1991. Datos sobre la vegetación de Murcia (España). Guía Geobotánica de la Excursión de la XI Jornadas de Fitosociología, Promociones y Publicaciones S.A., Universidad de Murcia, 162 p.

Allegrezza M., Biondi E., Formica E. & Ballelli S. 1997. La vegetazione dei settori rupestri calcarei dell’Italia centrale. Fitosociologia 32 : 91-120.

Allegrezza M., Biondi E. & Felici S., 2006. A phytosociological analysis of the vegetation of the central Adriatic sector of the Italian Peninsula. Hacquetia 5 (2) : 135-175.

Asensi A. & Díez-Garretas B., 1987 – Andalucia occidental. In M. Peinado Lorca & S. Rivas-Martínez (eds), La vegetación de España, Alcale de Henares : 197-230.

Asensi A. & Díez-Garretas B., 1989. Matorrales y jarales del sector Rondeño. Documents phytosociologiques, NS, XI : 263-274.

Asensi A., Díez-Garretas B. & Martín Osorio M.V., 1993. The structure and dynamics of Festuca scariosa communities in southern Spain. Ecologia Medierranea 19 (3-4) : 1-7.

Bacchetta G.L., Guarino R., Brullo S. & Giusso del Galdo G., 2005. Indagine fitosociologica sulle praterie a Brachypodium retusum (Pers.) Beauv. della Sardegna. Parlatorea VII : 27-38.

Barbagallo C., Brullo S. & Signorello P., 1983. Note fitosociologiche sulla vegetazione delle Isole Eolie. Bollettino della Accademia Gioenia di scienze naturali 16 : 7-16.

Barbero M. & Quézel. P., 1989. Contribution à l’étude phytosociologique des matorrals de Méditerranée orientale. Lazaroa 11 : 37-60.

Bartolo G., Brullo S., Minissale P. & Spampinato G., 1988 – Flora e vegetazione dell’isola de Lampedusa. Bollettino della Accademia Gioenia di scienze naturali 21 (334) : 119-255.

Bartolo G., Brullo S. & Signorello P., 1992. La Classe Crithmo-Limonietea nella Peninsula italiana. Colloques phytosociologiques XIX, Végétation et qualité de l’environnement côtier en Méditerranée : 55-81.

Biondi E., 1992. Studio fitosociologico dell’Arcipelago de la Maddalena ; I – La vegetazione costiera. Colloques phytosociologiques XIX, Végétation et qualité de l’environnement côtier en Méditerranée : 183-223.

Biondi E., 2000. Syntaxonomy of the Mediterranean chamaephytic and nanophanerophytic vegetation in Italy. Colloques phytosociologiques XXVII, Les données de la phytosociologie sigmatiste, structure, gestion, utilisation : 123-145.

Biondi E., 2007. Thoughts on the ecology and syntaxonomy of some vegetation typologies of the Mediterranean coast. Fitosociologia 44 (1) : 3-10.

Biondi E., Ballelli S. & Taffetani F., 1992 – La vegetazione di alcuni territori calanchivi in Basilicata (Italia meridionale). Documents phytosociologiques, NS, XIV : 489-498.

Biondi E. & Mossa L., 1992. Studio fitosociologico del promontario di Capo S. Elia et dei colli di Cagliari (Sardegna). Documents phytosociologiques, NS, XIV : 1-44.

Biondi E., Vagge I. & Mossa L., 2000. On the phytosociological importance of Anthyllis barba-jovis L. Colloques phytosociologiques XXVII, Les données de la phytosociologie sigmatiste, structure, gestion, utilisation : 95-104.

Biondi E. & Vagge I., 2004. The vegetal landscape of the Republic of San Marino. Fitosociologia 41 (1), suppl. 1 : 53-78.

Biondi E., Allegrezza A. & Zuccarello V., 2005. Syntaxonomic revision of the Apennines grasslands belonging to Brometalia erecti and an analysis on their relationships with the xerophilous vegetation of Rosmarinetea officinalis. Phytocoenologia 35 (1) : 129-163.

Biondi E., Allegrezza M., Casavecchia S., Galdenzi D., Gigante D. & Pesaresi S., 2013. Validation of some syntaxa of Italian vegetation. Plant Biosystems 147 : 186-207.

Biondi E., Blasi C., Allegrezza M., Anzellotti I., Azzella M.M., Carli E., Casavecchia S., Copiz R., Del Vico E., Facioni L., Galdenzi D., Gasparri R., Lasen C.,Pesaresi S., Poldini L., Sburlino G., Taffetani F., Vagge I., Zitti S. & Zivkovic L., 2014. Plant communities of Italy: the Vegetation Prodrome. Plant Biosystems 148 (4) : 728-814.

Bioret F. & Royer J.-M., 2009. Présentation du projet de déclinaison du Prodrome des végétations de France. Journal de botanique de la Société botanique de France 48 : 47-48.

Bioret F., Delbosc P. & Panaïotis Ch., 2017. Contribution to the phytosociological knowledge of rocky coastline of Corsica: description of five new plant associations. Lazaroa 38 (1) : 53-66.

Bolòs O. (de), 1954. De vegetatione notulae, I. Collectanea Botanica (Barcelona) 4 (2) : 253-286.

Bolòs O. (de), 1956 – De vegetatione notulae, II. Collectanea Botanica (Barcelona) 5 (1) : 195-268.

Bolòs O. (de), 1957 – De vegetatione valentina, I. Collectanea Botanica (Barcelona) 5 (2) : 527-599.

Bolòs O. (de), 1960 (publié 1961). La transición entre la Depresión del Ebro y los Pirineos en el aspecto geobotánico. Anales del Instituto Botanico A.J. Cavanilles 18 : 199-254.

Bolòs O. (de), 1967. Comunidades vegetales de las comarcas próximas al litoral situadas entre los ríos Lobregat y Segura. Memorias de la Real Academia de Ciencias de Barcelona 38 (1) : 3-281.

Bolòs O. (de), 1976. L’Aphyllanthion dans les pays catalans. Collectanea Botanica (Barcelona) 10 : 107-141.

Bolòs O. (de) & Molinier R., 1958. Recherches phytosociologiques dans l’île de Majorque. Collectanea Botanica (Barcelona) 5 (3) : 699-865.

Braun-Blanquet G., 1936. La lande à Romarin et Bruyère (Rosmarino-Ericion) en Languedoc (communication préliminaire). Communications de la SIGMA de Montpellier 48 : 8-23.

Braun-Blanquet J. 1925. Die Brachypodium ramosum-Phlomis lychnitis-Assoziation der Roterdeböden Südfrankreichs. Veröffentlichungen des Geobotanischen Institutes der E.T.H. Stiffung Rübel 3 : 304-320.

Braun-Blanquet J., 1931. Aperçu des groupements végétaux du Bas-Languedoc. Communications de la SIGMA de Montpellier 9 : 35-40.

Braun-Blanquet J. & Pawłowski B., 1931. L’eau et l’air du sol dans l’association à Deschampsia media et Brunella hyssopifolia. Revue de botanique appliquée et d’agriculture tropicale 119 : 536-543.

Braun-Blanquet, J., Font Quer P., Braun-Blanquet G., Frey E., Jansen P. & Moor M., 1935 (publié 1936). L’Excursion de la Sigma en Catalogne (Pâques 1934). Cavanillesia VII : 89-110.

Braun-Blanquet J., Roussine N. & Nègre R., 1952. Les groupements végétaux de la France méditerranéenne. CNRS, Paris, 297 p

Braun-Blanquet J. & de Bolòs O. 1958. Les groupements végétaux du bassin moyen de l’Ebre et leur dynamisme. Anales de la Estación Experimental Aula Dei 5 (1-4) : 1-266.

Brullo S., Minissale P. & Spampinato G., 1997. La clase Cisto-Micromerietea nel Mediterraneo centrale e orientale. Fitosociologia 32 : 29-60.

Brullo S. & Guarino R., 2000. Contribution to the knowledge of flora and vegetation of Khrisi islet (Crete, SE·Mediterranean sea). Flora Mediterranea 10 : 265·282.

Capelo J.H., Costa J.C., Espírito-Santo M.D. & Lousã M., 1993. As comunidades camefíticas dos calcários do Centro-Oeste Português (Serratulo estremadurensis-Thymenion sylvestris, subal. nova). Guia geobotânica da excursão das XIII Jornadas de Fitossociologia, Dep. de Botânica e Engenharia Biológica, Anais Inst. Super. Agron. Lisboa : 99-118.

Costa M. & Mansanet J., 1981. Los ecosistemas dunares levantinos: la Dehesa de la Albufera de Valencia. Anales del Jardin Botánico de Madrid 37 (2) : 277-299.

Costa M., Peris J.B. & Figuerola R., 1983. Sobre los carrascales termomediterráneos valencianos. Lazaroa 4 : 37-52.

Costa M., Géhu J.-M., Peris J.B. & Biondi E., 1984. Sobre la vegetación termomediterranea litoral de la isla de Chipre. Documents phytosociologiques, NS, VIII : 365-376.

Costa M. & Peris J.B., 1984 (publié 1985). Aportación al conocimiento fitosociológico de las sierras del Boquerón y Palomera (Valencia-Albacete): los matorrales. Lazaroa 6 : 81-103.

Crespo M.B., 1999. Novedades sintaxonómicas y nomenclaturales en matorrales seriales valencianos del orden Rosmarinetalia Br.-Bl. ex Molinier. Acta Botanica Malacitana 24 : 208-220.

De Domincis V., Casini S. & Boscagli A., 1985. La végétation à cistes et bruyères du littoral de la Maremme toscane (Italie centrale). Documents phytosociologiques, NS, IX : 89-104.

Díez-Garretas B. & Asensi A., 1994. Revisión sintaxonomica y sinsistematica de la clase Rosmarinetea officinalis Br.-Bl. 1947 em. Rivas-Martínez, T.E. Díaz, Fdez. Prieto, Loidi & Penas 1991 como base tipologica de los habitats en Andalucia (España). Colloques phytosociologiques XXII : La syntaxonomie et la synsystématique européennes comme base typologique des habitats : 539-552.

Díez-Garretas B., Fernández-González F. & Asensi A., 1998. Revisión nomenclatural de la clase Rosmarinetea officinalis en la Península Ibérica e Islas Baleares. Itinera Geobotanica 11 : 315-364.

Eig A., 1939. The vegetation of the light soils belt of the coastal plain of Palestine. Palestine Journal of Botany, Jerusalem Ser. 1 : 255-308.

Esteve F. & Rigual A., 1970. Notas sobre la flora y la vegetación del sudeste Ibérico (nuevas comunidades de la provincia de Murcia). Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 27 : 135-144.

Foggi B. & Grigioni A., 1999. Contributo alla conoscenza de la vegetazione dell’isola de Capraia (Arcipelago toscano). Parlatorea III : 5-33.

Foucault B. (de), 2016. Données phytosociologiques collectées lors de sorties du groupe botanique de la SESA durant l’année 2015. Bulletin de la Société d’études scientifiques de l’Aude CXV : 137-145.

Foucault B. (de), 2017. Données phytosociologiques collectées lors des sorties du groupe botanique de la SESA durant l’année 2016. Bulletin de la Société d’études scientifiques de l’Aude CXVI : 187-196.

Foucault B. (de), 2018. Données phytosociologiques collectées lors de sorties du groupe botanique de la Sesa durant l’année 2017. Bulletin de la Société d’études scientifiques de l’Aude CXVII : 183-188.

Foucault B. (de), 2019a. Contribution à la connaissance phytosociologique de pelouses, prairies et garrigues de la Malepère (département de l’Aude, France). Evaxiana 5 : 156-186.

Foucault B. (de), 2019b. Contribution à la connaissance phytosociologique de la végétation du pays de Sault (Aude, France). Evaxiana 6 : 29-129.

Foucault B. (de), 2020. Apports de la 155e session extraordinaire de la Société botanique de France à la connaissance de la végétation provençale. Journal de botanique de la Société botanique de France, à paraître.

Foucault B. (de) & Royer J.-M., 2016. Contribution au prodrome des végétations de France : les Rhamno catharticae-Prunetea spinosae Tüxen 1962. Documents phytosociologiques, 3e série, 2 : 150-343.

Foucault B. (de) & Jasprica N., 2019. Sur une classe de végétation méconnue en France : les Dittrichietea viscosae Trinajstić, B. Foucault & Jasprica cl. nov. Botanique 5 : 155-170.

Furnari F., 1965. Boschi di Quercus suber L. e di Quercus ilex L., e garighe del Rosmarino-Ericion in territorio di Santo Pietro (Sicilia meridionale). Bollettino dell’Istituto Botanico dell’Universita di Catania 5 (3) : 1-31.

Furrer E. & Hofmann A., 1969. Das Euphorbietum spinosae-ligusticae, eine Serpentin-Gesellschaft in Ligurien. Acta Botanica Croatica 28 (1) : 81-91.

Gaultier C., 1989. Relations entre pelouses eurosibériennes et groupements méditerranéens. Étude régionale (Diois) et synthèse sur le pourtour méditerranéen nord-occidental. Thèse de doctorat, université de Paris XI-Orsay, 230 et 119 p.

Géhu J.-M., 1994. Schéma synsystématique et typologie des milieux littoraux français atlantiques et méditerranéens. Colloques phytosociologiques XXII, La syntaxonomie et la synsystématique européennes comme base typologique des habitats : 183-212.

Géhu J.-M. & Géhu J., 1980. Aperçu phytosociologique sur les falaises d’Hendaye et de Saint-Jean-de-Luz (Pays basque). Documents phytosociologiques, NS, V : 363-374.

Géhu J.-M., Biondi E., Géhu-Franck J. & Marchiori S., 1984. Sur les tomillares à Thymus capitatus des dunes du Salento (Pouilles, Italie). Documents phytosociologiques, NS, VIII : 559-565.

Géhu J.-M., Franck J. & Scoppola A., 1984. Observations sur la végétation aérohaline des falaises maritimes du Centre-Ouest français. Documents phytosociologiques, NS, VIII : 147-164.

Géhu J.-M., Biondi E., Géhu-Franck J. & Taffetani F., 1987. Données sur la végétation maritime du littoral oriental de la Corse. Jornadas de Fitosociologica V, Vegetación de riberas de agua dulce : 363-393.

Géhu J.-M. & Géhu-Franck J., 1988. Précisions phytosociologiques sur les végétations aérohalines de la côte des Albères. Lazaroa 9 : 355-363.

Géhu J.-M., Biondi E. & Bournique C.-P., 1992. Glanures phytosociologiques sur les côtes de Provence. Colloques phytosociologiques XIX, Végétation et qualité de l’environnement côtier en Méditerranée : 147-157.

Géhu J.-M. & Biondi E., 1994 – Végétation du littoral de la Corse ; essai de synthèse phytosociologique. Braun-Blanquetia 13 : 1-149.

Gianguzzi L., Cusimano D., Ilardi V. & Romano S., 2015. Phytosociological analysis of the Genista sp. pl. garrigues of the Cisto-Lavanduletea and Rosmarinetea officinalis classes in the South-Tyrrhenian area (Mediterranean Region). Plant Biosystems 149 (3) : 574-588.

Guinochet M. & de Vilmorin R., 1973-1984. Flore de France, I à V. CNRS, Paris, 1879 p.

Horvat I., Glavac V. & Ellenberg H., 1974. Vegetation Südosteuropas. Geobotanica Selecta IV : 1-767.

Horvatić S., 1958. Tipološko Raščlanjenje primorske vegetacije gariga i borovih šuma. Acta. Botanica Croatica XVII : 7-98.

Izco J. & Molina A., 1988 (publié 1989). Ensayo sintaxonómico y nomenclatural sobre los matorrales calcifilo-continentales incluibles en la nueva alianza Sideritido incanae-Salvion lavandulifoliae. Documents phytosociologiques, NS, XI : 95-109.

Jasprica N. & Milović M., 2016. The vegetation of the islet of Badija (south Croatia), with some notes on its flora. Natura Croatica 25 (1) : 1-24.

Julve Ph., 1993. Synopsis phytosociologique de la France (communautés de plantes vasculaires). Lejeunia, NS, 140 : 1-160.

Julve Ph. & de Foucault B., 2002. Approche synusiale intégrée en Ardèche : compte rendu phytosociologique de la session. Bulletin de la Société de botanique du nord de la France 55 (3-4) : 33-41.

Julve Ph. & Bouteloup R., 2018. Contribution à l’étude phytosociologique synusiale du massif des Albères. Bulletin de la Société de botanique du nord de la France 71 (1-4) : 191-234.

Krause W., Ludwig W. & Seidel F., 1963. Zur Kenntnis der Flora und Vegetation auf Serpentinstandorten des Balkans. Botanische Jahrbücher 82 (4) : 337-403.

Lahondère Ch., 1986. La végétation des falaises des côtes charentaises. Bulletin de la Société botanique du Centre-Ouest, NS, 17 : 33-53.

Lapraz G., 1973. Les groupements à Romarin et Fumana de la région niçoise (Fumano-Rosmarinetum). Riviera scientifique (3) : 57-76.

Lapraz G., 1982. Les groupements végétaux de l’ordre des Rosmarinetalia du littoral et de l’arrière-pays de Nice, Monaco et Menton (synthèse phytosociologique). Documents phytosociologiques, NS, VII : 399-418.

Loisel R., 1970 – Contribution à l’étude des pelouses à Andropogonées du littoral provençal. Annales de la Facuté des sciences de Marseille 43 : 197-213.

López G., 1976. Contribución al conocimiento fitosociologico de la Serranía de Cuenca, I – Comunidades fruticosas: bosques, matorrales, familiares y tomillar-praderas. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 33 : 5-87.

Martínez-Parras J.M. & Esteve F., 1978 (publié 1980). Nuevas comunidades vegetales del Sur de la provincia de Granada. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 35 : 199-218.

Martínez-Parras J.M., Peinado M. & Alcaraz F., 1984. Estudio de la serie mesomediterránea basífila de la encina (Paeonio-Querceto rotundifoliae S.). Lazaroa 5 : 119-129.

Martínez-Parras J.M., Peinado M. & de la Cruz M., 1987. Aportación al estudio fitosociológico de los matorrales del sector Rondeño. Studia Botanica 6 : 39-45.

Martínez-Parras J.M. & Peinado M., 1990. Ensayo sobre la vegetación rupícola basófila de la clase Asplenietea trichomanis en la provincia corológica bética. Acta Botanica Malacitana 15 : 193-202.

Mateo G., 1983. Estudio sobre la flora y vegetación de las sierras de Mira y Talayuelas. Publicaciones del Ministerio de Agricultura, Ser. Monogr., 31 : 1-290.

Minissale P. & Sciandrello S., 2005. La vegetazione di Piano Stella presso Gela (Sicilia meridionale), un biotopo meritevole di conservazione. Quaderno de Botanica Ambiente Applicada 16 : 129-142.

Molero Briones J., 1984. Contribució al coneixement fitocenològic dels Catalànids Centrals (Serra de Prades i Montsant): comunitats noves o poc conegudes. Butlleti de la Institutió Catalana d’Historia Natural, sec. bot., 51 : 139-160.

Molina A., Loidi J. & Fernández-González F., 1993. Sobre las comunidades de matorral de la Depresión del Ebro (España). Botanica Complutense 18 : 11-50.

Molinier R., 1934. Études phytosociologiques et écologiques en Provence occidentale. Annales du Muséum d’histoire naturelle de Marseille 27, mém. 1 : 1-273.

Molinier R., 1959. Étude des groupements végétaux terrestres du Cap Corse. Bulletin du Muséum d’histoire naturelle de Marseille 19 : 5-75.

Mota J.F., Valle F. & Cabello J., 1993. Dolomitic vegetation of South Spain. Vegetatio 109 : 29-45.

Mucina L., Bültmann H. et trente autres auteurs, 2016. Vegetation of Europe: hierarchical floristic classification system of vascular plant, bryophyte, lichen, and algal communities. Applied Vegetation of Science 19, suppl. 1 : 3-264.

Navarro G., 1989. Contribución al conocimiento de la vegetación del Moncayo. Opuscula Botanica Pharmaciae Complutensis 5 : 5-64.

Navarro Reyes F.B., Jiménez Morales M.N., Lorite Moreno J.& Valle Tendero F., 2001. Caracterización biogeográfica de la Provincia Castellano-Maestrazgo-Manchega en Andalucía. Lazaroa 22 : 109-120.

Noble V. & Baret J., 2020. Catalogue des végétations du département des Bouches-du-Rhône. CBN méditerranéen de Porquerolles, à paraître.

Nowak B., 1987. Untersuchungen zur Vegetation Ostliguriens (Italien). Dissertationes Botanicae 111 : 1-260.

Oberdorfer E., 1954. Nordægæische Kraut- und Zwergstrauchfluren im Vergleich mit den entsprechenden vegetationseinheiten des Westlichen Mittelmeergebietes. Vegetatio 5-6 : 88-96.

Peinado M., Martínez-Parras J.M., Alcaraz F., Garre M. & de la Cruz M., 1985. Sobre los ecosistemas de dunas y playas murciano-almerienses: Punta del Sabinar (Almería, España). Documents phytosociologiques, NS, IX : 319-335.

Peinado M., Alcaraz F., Martínez-Parras J.M & de la Cruz M., 1988. Consideraciones acerca de la provincia Murciano-Almeriense (Sideritenion pusillo-flavovirentis suball. nova). Lazaroa 10 : 47-63.

Peinado M., Alcaraz F. & Martínez-Parras J.M., 1992. Vegetation of Southeastern Spain. Flora et Vegetatio Mundi 10 : 1-487.

Pérez Latorre A.V., Navas P., Navas D., Gil Y. & Cabezudo B., 1998. Datos sobre la flora y vegetación de la Serranía de Ronda (Málaga, España). Acta Botanica Malacitana 23 : 149-191.

Pérez-Raya F., 1987. La vegetación en el sector Malacitano-Almijarense de Sierra Nevada. Thèse de doctorat, université de Granada.

Pignatti E. & Pignatti S., 1977. Die Vegetation auf Serpentin-Standorten in der Nörlichen Apenninen. Studia Phytologica in honorem jubilantis A.O. Horvát : 113-124.

Provost M., 1998. Flore vasculaire de Basse-Normandie, 1 et 2. Presses universitaires de Caen, 410 et 492 p.

Quézel P., 1953a. Contribution à l’étude phytogéographique et phytosociologique du Grand Atlas calcaire. Mémoires de la Société de sciences naturelles du Maroc 50 : 1-56.

Quézel P., 1953b. Contribution à l’étude phytosociologique et géobotanique de la Sierra Nevada. Memórias de Sociedade Broteriana 9 : 1-77.

Quézel P., Barbero M., Benabid A., Loisel R. & Rivas-Martínez S., 1992. Contribution à la connaissance des matorrals du Maroc oriental. Phytocoenologia 21 (1-2) : 117-174.

Rigual A., 1972. Flora y vegetación de la provincia de Alicante (El paisaje vegetal alicantino). Publicacciones del Instituto de Estudios Alicantinos 2 (1) : 1-403.

Rioux J.-A., Roux J. & Pignatti S., 1955. Les associations littorales des Albères, étude critique. Vie & Milieu 6 (1) : 1-37.

Rivas Goday S., 1958. Bases ecológicas y estadísticas de la Fitosociología. Anales de la Real Academia de Farmacia 24 (3) : 191-210.

Rivas Goday S., 1964. Vegetación y flórula de la cuenca extremeña del Guadiana. Diputación Provincial de Badajoz, 777 p.

Rivas Goday S., 1968. Algunas novedades fitosociológicas de la España meridional. Collectanea Botanica (Barcelona) 7 (2) : 997-1031.

Rivas Goday S., Borja J., Monasterio A., Galiano E.F., Rigual A. & Rivas-Martínez S., 1956 (publié 1957). Aportaciones a la fitosociología hispánica (nota 2). Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 14 : 435-500.

Rivas Goday S. & Borja Carbonell J., 1961. Estudio de vegetación y flórula del macizo de Gúdar y Jabalambre. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 19 : 3-550.

Rivas Goday S. & Esteve Chueca F., 1965 (publié 1968) – Nuevas comunidades de tomillares del sudeste árido ibérico. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 23 : 7-78.

Rivas Goday S. & Mayor M., 1966 – Aspectos de la vegetación y flora orófilas del Reino de Granada. Anales de la Real Academia de Farmacia 31 : 345-400.

Rivas Goday S. & Rivas-Martínez S., 1968 (publié 1969). Matorrales y tomillares de la Península Ibérica comprendidos en la clase Ononido-Rosmarinetea Br.-Bl. 1947. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 25 : 1-297.

Rivas-Martínez S. & Costa M., 1970. Comunidades gipsícolas del centro de España. Anales del Instituto Botánico A.J. Cavanilles 27 : 193-224.

Rivas-Martínez S., Lousã M., Díaz T.E., Fernández-González F. & Costa J.C., 1990. La vegetación del sur de Portugal (Sado, Alentejo y Algarve). Itinera Geobotanica 3 : 5-126.

Rivas-Martínez S., Díaz T.E., Fernández Prieto J.A., Loidi J. & Penas A., 1991. Festuco hystricis-Ononidetea striatae y Rosmarinetea officinalis, clases de vegetación independientes. Itinera Geobotanica 5 : 505-516.

Rivas-Martínez S., Costa M. & Loidi J., 1992. La vegetación de las Islas de Ibiza y Formentera (Islas Baleares, España). Itinera Geobotanica 6 : 99-235.

Rivas-Martínez S., Costa M., Soriano P., Pérez Badia, Llorens L. & Roselló J., 1992. Datos sobre el paisaje vegetal de Mallorca e Ibiza (Islas Baleares, España). Itinera Geobotanica 6 : 5-98.

Rivas-Martínez S., Molina A. & Navarro G., 1998. Nuevas especies del género Thymus seccion Hyphodromi de la Península Ibérica. Opuscula Botanica Pharmaciae Complutensis 4 : 107-121.

Rivas-Martínez S., Fernández-González F. & Loidi J., 1999. Checklist of plant communities of Iberian Peninsula, Balearic and Canary Islands to suballiance level. Itinera Geobotanica 13 : 353-451.

Rivas-Martínez S., Fernández-González F., Loidi J., Lousã M. & Penas A., 2001. Syntaxonomical checklist of vascular plant communities of Spain and Portugal to association level. Itinera Geobotanica 14 : 5-341.

Rivas-Martínez S., Díaz T.E., Fernández-González F., Izco J., Loidi J., Lousã M. & Penas A., 2002. Vascular plant communities of Spain and Portugal. Addenda to the syntaxonomical checklist of 2001. Itinera Geobotanica 15 : 5-432.

Rothmaler W., 1943. Promontorium Sacrum, Vegerationsstudien im südwestlichen Portugal. Repertorium speciorum novarum regni vegetabilis 128 : 1-96.

Royer J.-M. & Ferrez Y., 2020. Contribution au Prodrome des végétations de France : les Festuco valesiacae-Brometea erecti Braun-Blanq. & Tüxen ex Klika & Hadač 1944. Documents phytosociologiques, 3e série, 13, à paraître.

Sivim. Sistema de Información de la Vegetación Ibericá y Macaronesica. www.sivim.info

Škvorc Ž, Jasprica N., Alegro A., Kovačić S., Franjić J., Krstonošić D., Vraneša A & Čarni A., 2017. Vegetation of Croatia: phytosociological classification of the high-rank syntaxa. Acta Botanica Croatica 76 (2) : 121-147.

Sutter R., 1977. Über Vorkommen und Verbreitung von Ferula glauca DC. (Ferula nodiflora L. b monspeliensis Godr. et Gren. im Nieder-Languedoc (Frankreich). Phytocoenologia 4 (3) : 242-257.

Taffetani F. & Biondi E., 1992. La vegetazione del litorale molisano pugliese tra le foci dei fiumi Biferno e Fortore (Adriatico centro-meridionale). Colloques phytosociologiques XVIII, Phytosociologie littorale et taxonomie : 323-350.

Tison J.-M. & de Foucault B., 2014. Flora Gallica, Flore de France. Biotope, Mèze, xx + 1196 p.

Tomaselli V. & Terzi M., 2019. Rocky coastal vegetation of the class Crithmo-Staticetea in the south-east of Italy Acta Botanica Croatica 78 (1) : 46-56.

Torre A. (de la) & Alcaraz F., 1994. Novedades sintaxonómicas en el orden Rosmarinetalia officinalis Br.-Bl. 1931 em. 1952 para el sureste de España. Lazaroa 14 : 125-138.

Vagge I., 1997. Le garighe a Genista desoleana Valsecchi ed Euphorbia spinosa L. subsp. ligustica (Fiori) Pign. della Liguria orientale. Fitosociologia 32 : 239-243.

 

Remerciements

à la Bibliothèque botanique et phytosociologique du Conservatoire botanique national de Bailleul, pour l’aide à la recherche bibliographique, et à O. Argagnon, pour sa relecture précise et constructive.